Réttlæti og ábyrg fjármálastjórn- skynsamleg nálgun á bætt kjör bótaþega almannatrygginga Kristinn Karl Brynjarsson skrifar 18. júní 2025 15:33 Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristinn Karl Brynjarsson Mest lesið Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Skoðun Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins.
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun