Réttlæti og ábyrg fjármálastjórn- skynsamleg nálgun á bætt kjör bótaþega almannatrygginga Kristinn Karl Brynjarsson skrifar 18. júní 2025 15:33 Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristinn Karl Brynjarsson Mest lesið Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halldór 02.08.2025 Halldór Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Sjá meira
Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun