Réttlæti og ábyrg fjármálastjórn- skynsamleg nálgun á bætt kjör bótaþega almannatrygginga Kristinn Karl Brynjarsson skrifar 18. júní 2025 15:33 Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kristinn Karl Brynjarsson Mest lesið Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal Skoðun Skoðun Skoðun Íbúðalán Landsbankans og fyrstu kaupendur Helgi Teitur Helgason skrifar Skoðun Að læra íslensku sem annað mál: ný brú milli íslensku og ensku Guðrún Nordal skrifar Skoðun Hamona Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Ógn og ofbeldi á vinnustöðum – hvað er til ráða Gísli Níls Einarsson skrifar Skoðun Lesum meira með börnunum okkar Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Stóriðjutíminn á Íslandi er að renna sitt skeið Guðmundur Franklin Jónsson skrifar Skoðun Núll mínútur og þrjátíuogeittþúsund Grétar Birgisson skrifar Skoðun Barnvæn borg byggist á traustu leikskólakerfi Stefán Pettersson skrifar Skoðun Kirkjur og kynfræðsla Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ójöfnuður í fjármögnun nýsköpunarverkefna Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Sjá meira
Ábyrg velferðarstefna snýst um að tryggja fólki öryggi og reisn – en einnig að standa vörð um sjálfbærni ríkisfjármála og stöðugleika í hagkerfinu. Í þeirri umræðu hefur verið kallað eftir því að bætur verði vísitölubundnar og hækki sjálfkrafa í takt við laun. Þó að það kunni að hljóma sanngjarnt við fyrstu sýn, er slík nálgun hvorki skynsamleg né sjálfbær til lengri tíma litið. Í stað þess að festa bætur í launavísitölu, er lagt til að þær haldi áfram að hækka með hóflegum og ábyrgum hætti, líkt og verið hefur síðustu ár. Á sama tíma mætti draga úr skerðingum – og með því mæta þeirri kjaragliðnun sem bótaþegar finna fyrir þegar laun hækka meira en bætur. Hvers vegna ekki vísitölubinding? Sjálfvirk vísitölubinding bóta myndi þýða að útgjöld ríkisins hækkuðu sjálfkrafa í takt við launaþróun – óháð efnahagsástandi eða fjárhagsstöðu ríkissjóðs. Slíkt myndi: Draga úr sveigjanleika ríkisfjármála og takmarka getu stjórnvalda til að forgangsraða útgjöldum. Auka verðbólguáhættu, sérstaklega ef bætur hækka hraðar en framleiðni eða ef þær eru ekki fjármagnaðar með auknum tekjum. Festa í sessi ósveigjanlegt kerfi, sem dregur úr möguleikum til að endurskoða og laga stuðningskerfið að breyttum aðstæðum. Þess vegna er skynsamlegra að halda í núverandi nálgun – þar sem bætur eru endurmetnar reglulega í fjárlögum – og beina frekar sjónum að því að draga úr skerðingum. Minni skerðingar eru skynsamlegri nálgun að bættum kjörum bótaþega. Skerðingar á bótum vegna aukinna tekna geta valdið því að bótaþegar njóta ekki raunhækkana í kjörum, jafnvel þótt laun þeirra hækki. Með því að lækka skerðingarhlutföll eða hækka frítekjumörk – má tryggja að fólk sem fer út á vinnumarkað eða hækkar í launum haldi eftir stærri hluta tekna sinna. Slíkar breytingar:- Hvetja til atvinnuþátttöku, þar sem fólk sér meiri ávinning af því að vinna eða auka við sig. Draga úr fátæktargildrum, þar sem fólk festist í kerfinu vegna þess að það borgar sig ekki að vinna meira. Mæta kjaragliðnun á markvissan hátt, án þess að festa ríkisútgjöld í ósveigjanlegar hækkanir. Sérstök staða tekjulítilla bótaþega. Við verðum þó einnig að horfa til þeirra sem hafa engar eða afar takmarkaðar tekjur utan almannatrygginga – og litla sem enga möguleika á að bæta við þær. Þetta eru oft eldri borgarar eða öryrkjar sem vegna heilsu, aldurs eða annarra aðstæðna geta ekki aukið við sig tekjur. Þessir einstaklingar geta orðið útundan þegar skerðingar eru lækkaðar, þar sem þeir njóta ekki ávinningsins sem kemur með auknum tekjum. Því er mikilvægt að tryggja að þessi hópur verði ekki skilinn eftir. Lagt er til að: Grunnbætur til tekjulítilla verði hækkaðar sérstaklega, til að tryggja lágmarksframfærslu og reisn. Jöfnuður innan hóps bótaþega verði tryggður, þannig að þeir sem ekki geta aflað sér tekna njóti ekki lakari kjara en þeir sem geta unnið meðfram bótum. Endurskoðun á samspili bóta og frítekjumarka verði hluti af heildstæðri stefnu, til að tryggja að kerfið virki réttlátlega fyrir alla. Á sama tíma verður þó að gæta þess að slík aðstoð leiði ekki til þess að hvatar til atvinnuþátttöku veikist. Því þarf að útfæra breytingar með þeim hætti að þeir sem geta tekið þátt á vinnumarkaði hafi ávinning af því. Leggja þarf sérstaka áherslu á að: Sértæk hækkun bóta til tekjulágra verði útfærð með skýrum viðmiðum, þannig að hún nái til þeirra sem raunverulega hafa takmarkaða möguleika á tekjuöflun. Virknihvatar haldist sterkar – með því að tryggja að fjárhagslegur ávinningur af atvinnuþátttöku sé skýr og raunverulegur. Stuðningur við tekjulága verði tímabundinn eða endurmetinn reglulega, þegar við á, svo ekki festist í sessi kerfi sem ómeðvitað letur fólk til þátttöku í atvinnulífi. Ríkið og aðilar vinnumarkaðarins vinni saman að markvissum og árangursríkum aðgerðum til að bæta aðgengi þessa hóps að vinnumarkaði og skapa raunhæf tækifæri til þátttöku. Hverjar væru afleiðingarnar? 1. Áhrif á ríkisfjármál Að draga úr skerðingum og hækka grunnbætur fyrir tekjulága hefur kostnað í för með sér – en hann er fyrirsjáanlegur og hægt að stýra honum í fjárlagagerð. Með því að forgangsraða innan kerfisins er hægt að ná fram réttlátari niðurstöðum án þess að skapa ósjálfbæran útgjaldavöxt. 2. Áhrif á verðbólgu Þegar breytingar eru útfærðar með ábyrgum hætti – og forgangsraðað er til þeirra sem hafa minnstar ráðstöfunartekjur – er áhrif á verðbólgu takmarkað. Þvert á móti geta slíkar aðgerðir bætt stöðu fólks án þess að ýta undir of mikla eftirspurn í hagkerfinu. 3. Áhrif á hagstjórn Hóflegar bótahækkanir, lægri skerðingar og markvissar aðgerðir fyrir tekjulága styðja við stöðugleika og sveigjanleika í hagstjórn. Þær veita stjórnvöldum svigrúm til að bregðast við breyttum aðstæðum, ólíkt sjálfvirkum vísitölubindingum. Réttlæti, festa og ábyrg fjármálastjórn. Tryggja verður að velferðarkerfið styðji við þá sem á þurfa að halda – en án þess að grafa undan sjálfbærni og stöðugleika. Með því að hækka bætur með ábyrgum hætti, draga úr skerðingum og lyfta upp þeim sem hafa engar aðrar tekjur, getum við byggt réttlátara og traustara kerfi. Á sama tíma tryggjum við að kerfið hvetji áfram til þátttöku í atvinnulífi og bjóði raunveruleg tækifæri fyrir alla – með samstilltu átaki ríkisins og vinnumarkaðarins. Þetta er leið sem sameinar félagslegt réttlæti og ábyrga fjármálastjórn – og tryggir að velferðarkerfið styrki einstaklinga án þess að veikja grunnstoðir hagkerfisins. Höfundur er formaður Verkalýðsráðs Sjálfstæðisflokksins.
Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Kynjajafnrétti á ekki að stöðvast við hurð heilbrigðiskerfisins Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun