Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar 23. ágúst 2025 10:02 Við Íslendingar viljum sterkt opinbert heilbrigðiskerfi, það sýna fjölmargar rannsóknir. Einkaaðilar bera þó uppi umtalsverðan hluta heilbrigðiskerfisins í gegnum samninga við Sjúkratryggingar Íslands. Samspil einkareksturs og opinbers reksturs í heilbrigðisþjónustu er flókið úrlausnarefni sem huga þarf mun betur að. Útvistun á forsendum almannahags Kostir þess að útvista þjónustu til einkaaðila eru t.d. aukið aðgengi að þjónustu, valfrelsi sjúklinga og starfsfólks auk þess sem nýta má einkarekstur til að létta álagi af opinbera kerfinu, forgangsraða og hagræða. Meginhættan við útvistun heilbrigðisþjónustu er veiking opinbera kerfisins, t.d. þegar einkarekstur dregur til sín sérhæft starfsfólk. Ein af meginreglum við samningsgerð Sjúkratrygginga er að gæta þess að ekki sé dregið úr hæfni opinberra stofnana til að veita þjónustu. Þetta ákvæði er tekið alvarlega og leita Sjúkratryggingar leiða til að lágmarka áhrif samninga við einkaaðila á starfsemi heilbrigðisstofnana ríkisins. Þetta er ekki einfalt enda leiðir af sjálfu sér að þjónustuveitendur keppa um sama starfsfólkið. Við útvistun er líka ákveðin hætta á óhagræði þegar þjónustan dreifist á of marga aðila auk þess sem dæmin sýna að umfangsmikill einkarekstur í heilbrigðiskerfi eykur ójöfnuð. Mikilvægast er að útvistun sé á forsendum hins opinbera þegar þjónustan er greidd með skattfé. Markmið laga um heilbrigðisþjónustu nr. 40/2007 er að landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita til verndar heilbrigði. Veita þarf rétta þjónustu, á réttan hátt, á réttum tíma. Víða hefur vantað á að þjónustan sé veitt tímanlega. Biðlistar hafa verið allt of langir, bæði eftir skurðaðgerðum sem og annarri þjónustu. Þegar þannig háttar til finna hlutir sér farveg og hætta er á að þjónustan þróist með tilviljanakenndum hætti, án stýringar af hálfu hins opinbera sem þó greiðir fyrir þjónustuna. Þessu vil ég breyta. Skipuleggja þarf kerfið í heild, horfa til langs tíma og sérstaklega þarf að horfa til samspils opinbera og einkarekna kerfisins. Samningar um skurðaðgerðir Nýverið undirrituðu Sjúkratryggingar Íslands, Klíníkin Ármúla ehf. og Stoðkerfi ehf. í samstarfi við Læknahúsið DEA Medica, samninga um framkvæmd skurðaðgerða til þriggja ára. Samningarnir fela í sér 1.000 aðgerðir á ári, þar af um 600 liðskiptaaðgerðir, um 170 bakaðgerðir, 170 kviðsjáraðgerðir og 60 brjóstaminnkunaraðgerðir. Meginmarkmið samninganna er að stytta bið sjúklinga eftir aðgerðum en biðtími hefur verið of langur þrátt fyrir umfangsmikla umbótavinnu innan opinbera kerfisins. Í samningunum er nú sú nýlunda að sérstaklega er kveðið á um að almennt skuli þeir sem framkvæma aðgerðir á grundvelli samningsins ekki gera sams konar aðgerðir án greiðsluþátttöku sjúkratrygginga. Þannig er leitast við að koma í veg fyrir að hér myndist tvöfalt kerfi. Einnig er aukin áhersla á að tryggja jafnræði gagnvart sjúklingum, miðlægan biðlista og aukna skilvirkni biðlistafyrirkomulags sem og umfangsmikil og samræmd gæðaviðmið. Útvistun þessara aðgerða mun létta undir með sjúkrahúsunum þar sem álag er mikið. Samráð við Landspítala Landspítali er hryggjarstykkið í íslenskri skurðþjónustu. Þar hafa afköst aukist en anna þó ekki þörf. Til dæmis var ráðist í átak til að efla getu og skilvirkni er varðar liðskipti innan opinbera kerfisins (á Landspítala, Sjúkrahúsinu á Akureyri og Sjúkrahúsinu á Akranesi) en þrátt fyrir það er biðtími enn of langur. Landspítali, heilbrigðisráðuneyti og Sjúkratryggingar Íslands eiga reglubundna samráðsfundi m.a. um mál sem varða aðgerðir utan sjúkrahúsa. Sum þeirra verkefna sem samið var um eiga sér beinlínis rætur í óskum Landspítala um að biðlistar verði styttir og álagi létt af spítalanum með því að færa ákveðin verkefni frá honum, t.d. bakaðgerðir. Nýju samningarnir eru að mestu leyti í samræmi við sjónarmið Landspítala. Vissulega eru uppi álitaefni en ég mun leggja áherslu á að auka og dýpka samvinnu milli Sjúkratrygginga, Landspítala og annarra stofnana eftir atvikum, um þessi atriði. Samkvæmt 28. gr. laga nr. 40/2007 annast Sjúkratryggingar samningsgerð um heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt 31. gr. sömu laga er opinberum heilbrigðisstofnunum þó heimilt að gera samninga um afmörkuð rekstrarverkefni. Þannig getur t.d. Landspítali samið við einkaaðila í afmörkuðum tilvikum t.d. ef tímabundinn vandi væri uppi vegna aðstöðuleysis, tækjabilana eða skammtíma skorts á starfsfólki. Styrking Sjúkratrygginga Íslands Nýverið kom út skýrsla Ríkisendurskoðunar um Sjúkratryggingar Íslands. Þó margt hafi áunnist er varðar gæði í kaupum á heilbrigðisþjónustu hefur stofnunninni aldrei verið gert kleift að ná nauðsynlegum styrk til að verða sá sterki samningsaðili sem að var stefnt frá setningu laganna árið 2007. Á þetta hafa allir forstjórar bent, án þess að brugðist hafi verið nægilega við. Bæta þarf afl Sjúkratrygginga er varðar þarfagreiningu, kostnaðarmat, samningagerð og eftirlit. Áður en skýrslan kom út hafði ég tekið ákvörðun um að styrkja stjórnsýslu stofnunarinnar um 60 milljónir króna en kostnaðarmeta þarf frekari þörf vegna þeirra umbótaverkefna sem nauðsynlegt er að fara í. Innan heilbrigðisráðuneytisins er hafin markviss vinna í samræmi við niðurstöður skýrslunnar. Utanaðkomandi sérfræðingur mun veita mér ráð um hvernig styrkja megi stefnumótunar- og eftirlitshlutverk ráðherra sem og varðandi verkaskiptingu og ábyrgðarskil milli ráðuneytis og Sjúkratrygginga. Annar sérfræðingur vinnur með ráðuneytinu og Sjúkratryggingum að innkaupastefnu og bættum innkaupaferlum. Þá er löngu tímabært að styrkja stofnunina til að endurnýja tölvu- og upplýsingakerfi sín. Loks þarf að fara yfir lög og breyta þannig að stofnunin hafi þær heimildir sem hún þarf til að fá rækt hlutverk sitt. Að lokum Við gerð samninga við einkaaðila skulu hagsmunir sjúklinga, gæði þjónustu, skilvirkni og hagkvæmni vera í fyrirrúmi og áhersla lögð á samvinnu og samhæfingu milli opinbera og einkarekna kerfisins. Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur segir um heilbrigðisþjónustu: „Áfram verður stuðst við fjölbreytt rekstrarform þó að þungamiðja þjónustunnar verði í opinberum rekstri“. Það er hagur okkar allra. Höfundur er heilbrigðisráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Sjúkratryggingar Landspítalinn Ríkisendurskoðun Alma D. Möller Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Við Íslendingar viljum sterkt opinbert heilbrigðiskerfi, það sýna fjölmargar rannsóknir. Einkaaðilar bera þó uppi umtalsverðan hluta heilbrigðiskerfisins í gegnum samninga við Sjúkratryggingar Íslands. Samspil einkareksturs og opinbers reksturs í heilbrigðisþjónustu er flókið úrlausnarefni sem huga þarf mun betur að. Útvistun á forsendum almannahags Kostir þess að útvista þjónustu til einkaaðila eru t.d. aukið aðgengi að þjónustu, valfrelsi sjúklinga og starfsfólks auk þess sem nýta má einkarekstur til að létta álagi af opinbera kerfinu, forgangsraða og hagræða. Meginhættan við útvistun heilbrigðisþjónustu er veiking opinbera kerfisins, t.d. þegar einkarekstur dregur til sín sérhæft starfsfólk. Ein af meginreglum við samningsgerð Sjúkratrygginga er að gæta þess að ekki sé dregið úr hæfni opinberra stofnana til að veita þjónustu. Þetta ákvæði er tekið alvarlega og leita Sjúkratryggingar leiða til að lágmarka áhrif samninga við einkaaðila á starfsemi heilbrigðisstofnana ríkisins. Þetta er ekki einfalt enda leiðir af sjálfu sér að þjónustuveitendur keppa um sama starfsfólkið. Við útvistun er líka ákveðin hætta á óhagræði þegar þjónustan dreifist á of marga aðila auk þess sem dæmin sýna að umfangsmikill einkarekstur í heilbrigðiskerfi eykur ójöfnuð. Mikilvægast er að útvistun sé á forsendum hins opinbera þegar þjónustan er greidd með skattfé. Markmið laga um heilbrigðisþjónustu nr. 40/2007 er að landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita til verndar heilbrigði. Veita þarf rétta þjónustu, á réttan hátt, á réttum tíma. Víða hefur vantað á að þjónustan sé veitt tímanlega. Biðlistar hafa verið allt of langir, bæði eftir skurðaðgerðum sem og annarri þjónustu. Þegar þannig háttar til finna hlutir sér farveg og hætta er á að þjónustan þróist með tilviljanakenndum hætti, án stýringar af hálfu hins opinbera sem þó greiðir fyrir þjónustuna. Þessu vil ég breyta. Skipuleggja þarf kerfið í heild, horfa til langs tíma og sérstaklega þarf að horfa til samspils opinbera og einkarekna kerfisins. Samningar um skurðaðgerðir Nýverið undirrituðu Sjúkratryggingar Íslands, Klíníkin Ármúla ehf. og Stoðkerfi ehf. í samstarfi við Læknahúsið DEA Medica, samninga um framkvæmd skurðaðgerða til þriggja ára. Samningarnir fela í sér 1.000 aðgerðir á ári, þar af um 600 liðskiptaaðgerðir, um 170 bakaðgerðir, 170 kviðsjáraðgerðir og 60 brjóstaminnkunaraðgerðir. Meginmarkmið samninganna er að stytta bið sjúklinga eftir aðgerðum en biðtími hefur verið of langur þrátt fyrir umfangsmikla umbótavinnu innan opinbera kerfisins. Í samningunum er nú sú nýlunda að sérstaklega er kveðið á um að almennt skuli þeir sem framkvæma aðgerðir á grundvelli samningsins ekki gera sams konar aðgerðir án greiðsluþátttöku sjúkratrygginga. Þannig er leitast við að koma í veg fyrir að hér myndist tvöfalt kerfi. Einnig er aukin áhersla á að tryggja jafnræði gagnvart sjúklingum, miðlægan biðlista og aukna skilvirkni biðlistafyrirkomulags sem og umfangsmikil og samræmd gæðaviðmið. Útvistun þessara aðgerða mun létta undir með sjúkrahúsunum þar sem álag er mikið. Samráð við Landspítala Landspítali er hryggjarstykkið í íslenskri skurðþjónustu. Þar hafa afköst aukist en anna þó ekki þörf. Til dæmis var ráðist í átak til að efla getu og skilvirkni er varðar liðskipti innan opinbera kerfisins (á Landspítala, Sjúkrahúsinu á Akureyri og Sjúkrahúsinu á Akranesi) en þrátt fyrir það er biðtími enn of langur. Landspítali, heilbrigðisráðuneyti og Sjúkratryggingar Íslands eiga reglubundna samráðsfundi m.a. um mál sem varða aðgerðir utan sjúkrahúsa. Sum þeirra verkefna sem samið var um eiga sér beinlínis rætur í óskum Landspítala um að biðlistar verði styttir og álagi létt af spítalanum með því að færa ákveðin verkefni frá honum, t.d. bakaðgerðir. Nýju samningarnir eru að mestu leyti í samræmi við sjónarmið Landspítala. Vissulega eru uppi álitaefni en ég mun leggja áherslu á að auka og dýpka samvinnu milli Sjúkratrygginga, Landspítala og annarra stofnana eftir atvikum, um þessi atriði. Samkvæmt 28. gr. laga nr. 40/2007 annast Sjúkratryggingar samningsgerð um heilbrigðisþjónustu. Samkvæmt 31. gr. sömu laga er opinberum heilbrigðisstofnunum þó heimilt að gera samninga um afmörkuð rekstrarverkefni. Þannig getur t.d. Landspítali samið við einkaaðila í afmörkuðum tilvikum t.d. ef tímabundinn vandi væri uppi vegna aðstöðuleysis, tækjabilana eða skammtíma skorts á starfsfólki. Styrking Sjúkratrygginga Íslands Nýverið kom út skýrsla Ríkisendurskoðunar um Sjúkratryggingar Íslands. Þó margt hafi áunnist er varðar gæði í kaupum á heilbrigðisþjónustu hefur stofnunninni aldrei verið gert kleift að ná nauðsynlegum styrk til að verða sá sterki samningsaðili sem að var stefnt frá setningu laganna árið 2007. Á þetta hafa allir forstjórar bent, án þess að brugðist hafi verið nægilega við. Bæta þarf afl Sjúkratrygginga er varðar þarfagreiningu, kostnaðarmat, samningagerð og eftirlit. Áður en skýrslan kom út hafði ég tekið ákvörðun um að styrkja stjórnsýslu stofnunarinnar um 60 milljónir króna en kostnaðarmeta þarf frekari þörf vegna þeirra umbótaverkefna sem nauðsynlegt er að fara í. Innan heilbrigðisráðuneytisins er hafin markviss vinna í samræmi við niðurstöður skýrslunnar. Utanaðkomandi sérfræðingur mun veita mér ráð um hvernig styrkja megi stefnumótunar- og eftirlitshlutverk ráðherra sem og varðandi verkaskiptingu og ábyrgðarskil milli ráðuneytis og Sjúkratrygginga. Annar sérfræðingur vinnur með ráðuneytinu og Sjúkratryggingum að innkaupastefnu og bættum innkaupaferlum. Þá er löngu tímabært að styrkja stofnunina til að endurnýja tölvu- og upplýsingakerfi sín. Loks þarf að fara yfir lög og breyta þannig að stofnunin hafi þær heimildir sem hún þarf til að fá rækt hlutverk sitt. Að lokum Við gerð samninga við einkaaðila skulu hagsmunir sjúklinga, gæði þjónustu, skilvirkni og hagkvæmni vera í fyrirrúmi og áhersla lögð á samvinnu og samhæfingu milli opinbera og einkarekna kerfisins. Í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur segir um heilbrigðisþjónustu: „Áfram verður stuðst við fjölbreytt rekstrarform þó að þungamiðja þjónustunnar verði í opinberum rekstri“. Það er hagur okkar allra. Höfundur er heilbrigðisráðherra.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun