Suður í Borgarfirði Kári Stefánsson skrifar 21. júní 2016 07:00 Þegar ég horfi til baka og leita svara við spurningunni um það hver af lærimeisturum mínum hafi lagt mest af mörkum til þess sem ég hef komið í verk um ævina þá er ég ekki í nokkrum vafa um að það sé hann Hjörleifur bróðir minn. Hann kenndi mér að vinna og allt annað sem ég hef lært síðan hefur markast af því sem hann barði inn í höfuðið á mér þegar ég var sautján ára gamall: Þú heldur uppi þínum enda á plankanum. Þú hvolfir ekki hjólbörum á leiðinni, þú sturtar úr þeim á áfangastað. Þú mundar haka og bregður skóflu eins og þú sért að grafa skurð í stað þess að halla þér fram á þessi tæki og hvíla þig. Þú hvílir þig þegar þú ert kominn heim, ekki meðan þú ert í vinnunni. Hann var verkstjóri yfir stórum vinnuflokki sem skipti um holræsi og jarðveg í Sundunum fyrir hálfri öld. Ég var sautján ára og yngstur í hópnum. Hann var nítján ára og verkstjóri yfir okkur öllum, duglegasti maður sem ég hef nokkurn tímann fyrir hitt. Við byrjuðum dagana klukkan tuttugu mínútur yfir sjö á morgnana sex daga vikunnar og unnum oftast fram undir miðnætti. Hjörleifur var ekki verkstjóri sem hélt að sér höndum og lét sér nægja að skipa öðrum fyrir. Hann var alltaf þar sem mest mæddi á og sá sem mest mæddi á hvar sem hann var. Svona dugnaður getur verið ótrúlega fallegur út af fyrir sig, eins og hljómfögur tónlist, eins og litríkt málverk, eins og ljóð sem vísar manni veginn heim. Tíu árum eftir sumarið í Sundunum byrjaði ég tuttugu ára feril í amerískum háskólum og það sem nú er orðið fjörutíu ára akkorð í vísindarannsóknum og fræðimennsku. Og reynsla mín af vinnu minni við tvo af bestu háskólum þessa heims og vinnu annarra við sömu háskóla sem og við fjöldann allan af öðrum háskólum er sú að fræðimennska og vinna við vísindarannsóknir lúti um margt sömu lögmálum og skurðgröfturinn í Sundunum. Það sem gerir háskóla sérstaka, öðru vísi en allar aðrar stofnanir í samfélaginu, er að þeim er ætlað færa okkur uppgötvanir og svör við áður ósvöruðum spurningum um heiminn sem við búum í og þann heim sem býr í okkur. Hins vegar eru háskólar að því leyti eins og allar aðrar stofnanir í samfélaginu að dugnaður er forsenda þess að þeir skili okkur því sem til er ætlast. Ég hef borið til þess gæfu að fá að fylgjast með býsna stórum hópi af ungu fólki byrja sinn feril í vísindum og þróast yfir í afburða vísindamenn. Einn af þeim vann til dæmis með mér þegar hann var ungur læknanemi og fékk þremur áratugum síðar Nóbelsverðlaun í læknisfræði. Það eina sem þetta unga fólk átti allt sameiginlegt var dugnaður. Í þeim öllum bjó einhvers konar Hjörleifur sem hélt uppi sínum enda á plankanum, hvolfdi ekki hjólbörum, mundaði haka og brá skóflu. Þau bjuggu síðan hvert um sig að prívat hæfileikum sem urðu að nýrri sýn á umheiminn vegna elju þeirra og dugnaðar. Dugnaður skilar sér í afköstum við fræðistörf og vísindi engu síður en við skurðgröft. Þess vegna fór fyrir brjóstið á mér grein sem birtist í Fréttablaðinu á miðvikudaginn 15. júní undir fyrirsögninni: Þekkingar-verksmiðjan-Afleiðing nýfrjálshyggjuvæðingar háskóla á Íslandi. Boðskapur greinarinnar er sá að krafan um að háskólamenn skili afköstum valdi kvíða og sé að eyðileggja háskólana. Það sem meira er höfundarnir þrír sem allir bera útlensk nöfn komast að þeirri undirfurðulegu niðurstöðu að vinnumatskerfin sem gera það kleift að bera saman afköst einstaklinga í háskólum og háskólanna sjálfra eigi rætur sínar í nýfrjálshyggju? Getan til þess að bera saman afköst fólks er forsenda þess að geta gert kröfur um afköst og krafan um afköst innan háskóla byggir á sömu fílósófíu og krafan um afköst í Sundunum hér um árið. Þú heldur upp þínum enda á plankanum eða við fáum annan í verkið. Þessi fílósófía er algjör forsenda þess að háskólarnir leggi það af mörkum sem samfélagið á skilið. Dagur Sigurðarson er það íslenska tuttugustu aldar ljóðskáld sem ég held að hefði getað haft meiri áhrif á samtíma sinn en nokkurt annað ljóðskáld ef hann hefði bara verið svolítið afkastameiri. Eitt af þeim ljóða hans sem hafa sannfært mig um þetta er: Raun vísinda stofnun Háskóla Íslands Sannleikurinn í þessu ljóði á ekki rætur sínar í því að það hafi verið miskunnarlaust vinnumatskerfi við Háskóla Íslands hér áður fyrr, heldur í því að það vantaði. Kennarar við skólann sátu í makindum á sínum verndaða vinnustað og það sjást fá merki þess að þeir hafi fundið hjá sér þörf til þess að reyna að varpa nýju ljósi á umheiminn. Síðan þá hefur Háskóli Íslands tekið miklum framförum meðal annars vegna þess að það eru gerðar meiri og markvissari kröfur til kennara skólans. Tækið sem er notað til þess að skilgreina þessar kröfur er vinnumatskerfið. Það kerfi sem er við lýði í dag er meingallað og má leiða að því rök að það mæli bara lengdina á þeim akademíska skurði sem grafinn er í stað þess að taka líka tillit til dýptar og breiddar. Það breytir því ekki að vinnumatskerfi er forsenda þess að Háskólinn geti sinnt sínu hlutverki en það verður stöðugt að þróa það og bæta. Höfundar greinarinnar telja það hins vegar einn af göllunum á vinnumatskerfinu að það sé ekki óbreytanlegt. Ég vona satt að segja að höfundarnir trúi því ekki raunverulega sem þeir segja í greininni og að botninn í hugsunina að baki henni hafi orðið eftir suður í Borgarfirði.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kári Stefánsson Nóbelsverðlaun Mest lesið Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Sjá meira
Þegar ég horfi til baka og leita svara við spurningunni um það hver af lærimeisturum mínum hafi lagt mest af mörkum til þess sem ég hef komið í verk um ævina þá er ég ekki í nokkrum vafa um að það sé hann Hjörleifur bróðir minn. Hann kenndi mér að vinna og allt annað sem ég hef lært síðan hefur markast af því sem hann barði inn í höfuðið á mér þegar ég var sautján ára gamall: Þú heldur uppi þínum enda á plankanum. Þú hvolfir ekki hjólbörum á leiðinni, þú sturtar úr þeim á áfangastað. Þú mundar haka og bregður skóflu eins og þú sért að grafa skurð í stað þess að halla þér fram á þessi tæki og hvíla þig. Þú hvílir þig þegar þú ert kominn heim, ekki meðan þú ert í vinnunni. Hann var verkstjóri yfir stórum vinnuflokki sem skipti um holræsi og jarðveg í Sundunum fyrir hálfri öld. Ég var sautján ára og yngstur í hópnum. Hann var nítján ára og verkstjóri yfir okkur öllum, duglegasti maður sem ég hef nokkurn tímann fyrir hitt. Við byrjuðum dagana klukkan tuttugu mínútur yfir sjö á morgnana sex daga vikunnar og unnum oftast fram undir miðnætti. Hjörleifur var ekki verkstjóri sem hélt að sér höndum og lét sér nægja að skipa öðrum fyrir. Hann var alltaf þar sem mest mæddi á og sá sem mest mæddi á hvar sem hann var. Svona dugnaður getur verið ótrúlega fallegur út af fyrir sig, eins og hljómfögur tónlist, eins og litríkt málverk, eins og ljóð sem vísar manni veginn heim. Tíu árum eftir sumarið í Sundunum byrjaði ég tuttugu ára feril í amerískum háskólum og það sem nú er orðið fjörutíu ára akkorð í vísindarannsóknum og fræðimennsku. Og reynsla mín af vinnu minni við tvo af bestu háskólum þessa heims og vinnu annarra við sömu háskóla sem og við fjöldann allan af öðrum háskólum er sú að fræðimennska og vinna við vísindarannsóknir lúti um margt sömu lögmálum og skurðgröfturinn í Sundunum. Það sem gerir háskóla sérstaka, öðru vísi en allar aðrar stofnanir í samfélaginu, er að þeim er ætlað færa okkur uppgötvanir og svör við áður ósvöruðum spurningum um heiminn sem við búum í og þann heim sem býr í okkur. Hins vegar eru háskólar að því leyti eins og allar aðrar stofnanir í samfélaginu að dugnaður er forsenda þess að þeir skili okkur því sem til er ætlast. Ég hef borið til þess gæfu að fá að fylgjast með býsna stórum hópi af ungu fólki byrja sinn feril í vísindum og þróast yfir í afburða vísindamenn. Einn af þeim vann til dæmis með mér þegar hann var ungur læknanemi og fékk þremur áratugum síðar Nóbelsverðlaun í læknisfræði. Það eina sem þetta unga fólk átti allt sameiginlegt var dugnaður. Í þeim öllum bjó einhvers konar Hjörleifur sem hélt uppi sínum enda á plankanum, hvolfdi ekki hjólbörum, mundaði haka og brá skóflu. Þau bjuggu síðan hvert um sig að prívat hæfileikum sem urðu að nýrri sýn á umheiminn vegna elju þeirra og dugnaðar. Dugnaður skilar sér í afköstum við fræðistörf og vísindi engu síður en við skurðgröft. Þess vegna fór fyrir brjóstið á mér grein sem birtist í Fréttablaðinu á miðvikudaginn 15. júní undir fyrirsögninni: Þekkingar-verksmiðjan-Afleiðing nýfrjálshyggjuvæðingar háskóla á Íslandi. Boðskapur greinarinnar er sá að krafan um að háskólamenn skili afköstum valdi kvíða og sé að eyðileggja háskólana. Það sem meira er höfundarnir þrír sem allir bera útlensk nöfn komast að þeirri undirfurðulegu niðurstöðu að vinnumatskerfin sem gera það kleift að bera saman afköst einstaklinga í háskólum og háskólanna sjálfra eigi rætur sínar í nýfrjálshyggju? Getan til þess að bera saman afköst fólks er forsenda þess að geta gert kröfur um afköst og krafan um afköst innan háskóla byggir á sömu fílósófíu og krafan um afköst í Sundunum hér um árið. Þú heldur upp þínum enda á plankanum eða við fáum annan í verkið. Þessi fílósófía er algjör forsenda þess að háskólarnir leggi það af mörkum sem samfélagið á skilið. Dagur Sigurðarson er það íslenska tuttugustu aldar ljóðskáld sem ég held að hefði getað haft meiri áhrif á samtíma sinn en nokkurt annað ljóðskáld ef hann hefði bara verið svolítið afkastameiri. Eitt af þeim ljóða hans sem hafa sannfært mig um þetta er: Raun vísinda stofnun Háskóla Íslands Sannleikurinn í þessu ljóði á ekki rætur sínar í því að það hafi verið miskunnarlaust vinnumatskerfi við Háskóla Íslands hér áður fyrr, heldur í því að það vantaði. Kennarar við skólann sátu í makindum á sínum verndaða vinnustað og það sjást fá merki þess að þeir hafi fundið hjá sér þörf til þess að reyna að varpa nýju ljósi á umheiminn. Síðan þá hefur Háskóli Íslands tekið miklum framförum meðal annars vegna þess að það eru gerðar meiri og markvissari kröfur til kennara skólans. Tækið sem er notað til þess að skilgreina þessar kröfur er vinnumatskerfið. Það kerfi sem er við lýði í dag er meingallað og má leiða að því rök að það mæli bara lengdina á þeim akademíska skurði sem grafinn er í stað þess að taka líka tillit til dýptar og breiddar. Það breytir því ekki að vinnumatskerfi er forsenda þess að Háskólinn geti sinnt sínu hlutverki en það verður stöðugt að þróa það og bæta. Höfundar greinarinnar telja það hins vegar einn af göllunum á vinnumatskerfinu að það sé ekki óbreytanlegt. Ég vona satt að segja að höfundarnir trúi því ekki raunverulega sem þeir segja í greininni og að botninn í hugsunina að baki henni hafi orðið eftir suður í Borgarfirði.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun