Súrefnisskortur í atvinnulífinu Þorsteinn Víglundsson skrifar 30. janúar 2020 10:30 Rúmlega átta þúsund manns voru atvinnulaus í desember. Fjöldi fólks án atvinnu hefur tvöfaldast á rétt rúmu ári og hafa ekki verið fleiri síðan 2013. Merki kólnunar í hagkerfinu sjást víða og hætt er við því að samdrátturinn verði heldur meiri og langvinnari en spáð hefur verið, verði ekkert að gert. Þótt engin ástæða sé til örvæntingar enn er rétti tíminn nú til að hið opinbera grípi til afgerandi aðgerða til að örva hagkerfið. Það vantar ekki hugmyndir eða verkefni. Það þarf ekki að stofna nýjan starfshóp eða nefnd og það vantar ekki fleiri skýrslur. Fjöldi mögulegra aðgerða liggja á teikniborðinu sem myndu hafa jákvæð áhrif. En það þarf að hafa hugrekki til að taka ákvarðanir og hrinda þeim í framkvæmd. Það er óvarlegt af ríkisstjórninni að gera ráð fyrir hröðum viðsnúningi, líkt og núverandi hagspá Hagstofunnar gengur út frá. Ekki er gert ráð fyrir neinni fjölgun ferðamanna á þessu ári og horfur virðast fremur hafa versnað samhliða útbreiðslu kórónaveirunnar. Horfur fyrir loðnuvertíð eru slæmar og samdráttur í byggingariðnaði mun einnig hafa talsverð áhrif enda um mjög stóra atvinnugrein að ræða. Þá er nýleg grein Gylfa Zoega, hagfræðings, í Vísbendingu allrar athygli verð. Þar bendir Gylfi á að mikil hækkun launa samhliða styrkingu krónunnar á undanförnum árum hafi grafið undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Ekki sé sjálfgefið að krónan muni veikjast á nýjan leik og því kunni það að óbreyttu að þýða langt tímabil hagræðingar, lítillar fjárfestingar og lítils hagvaxtar á Íslandi. Hér eru fjórar tillögur sem hægt væri að hrinda í framkvæmd hratt og örugglega til að örva hagkerfið á nýjan leik:1. Stórauknar fjárfestingar ríkissjóðs: Fjárfesting hins opinbera hefur verið of lítil undanfarinn áratug. Ætla má að uppsöfnuð þörf í innviðafjárfestingu sé í það minnsta 200-300 milljarðar króna. Ríkið gæti hæglega aukið fjárfestingar sínar um 100 milljarða króna, umfram núverandi áætlanir, á næstu þremur árum. Meðal verkefna sem hægt væri að hraða eru uppbygging Borgarlínu, tvöföldun Reykjanesbrautar og Suðurlandsvegar og aðrar brýnar vegaframkvæmdir víða um land. Að auki er brýn þörf á fjölgun hjúkrunarrýma sem ekki verður mætt á næstu misserum án stórátaks.2. Byggjum upp dreifikerfi raforku: Fjárfestingu í raforkukerfinu er verulega ábótavant eins og við höfum áþreifanlega verið minnt á í vetur. Stjórnvöld verða að ráðast í átak í uppbyggingu dreifikerfisins á landsbyggðinni og bæta tengingar á milli Þjórsársvæðisins og raforkuframleiðslu á Norðausturlandi. Síðast en ekki síst verður hún að rjúfa einangrun Vestfjarða í raforkumálum. Núverandi lagaumhverfi tryggir fjármögnun slíkra framkvæmda og við vitum hvaða framkvæmdir þarf að ráðast í. Það eina sem vantar er að tekin sé ákvörðun. Ríkið er beint og óbeint eigandi lang stærsta hluta dreifikerfis raforku. Það er tímabært að eigandinn beiti sér fyrir þessum nauðsynlegu umbótum.3. Minnkum skattlagningu á laun: Laun eru há á Íslandi í alþjóðlegum samanburði. Þannig viljum við auðvitað hafa það, enda viljum við að lífskjör séu hér í fremstu röð. Það er hins vegar ljóst að samkeppnisstaða íslenskra fyrirtækja hefur versnað á undanförnum árum. Skattlagning og aðrar álögur á laun eru háar hér á landi. Tryggingagjald að viðbættu lífeyrisiðgjaldi er sennilega óvíða hærra. Á sama tíma er viðbúið að störfum muni halda áfram að fækka verulega vegna tækniþróunar. Of miklar opinberar álögur á laun munu aðeins hraða þeirri þróun. Það er tímabært að taka þessa skattlagningu til endurskoðunar. Í því samhengi væri skynsamlegt að byrja á því að lækka tryggingagjald verulega. Þannig má betur viðhalda hér háu launastigi án þess að grafa undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.4. Lækkum vaxtastig og kostnað í bankakerfinu: Þegar kólnar í hagkerfinu geta vaxtalækkanir örvað almenna fjárfestingu og þannig örvað hagvöxt á nýjan leik. Þó svo Seðlabankinn hafi lækkað vexti verulega á undanförnum mánuðum eru vextir enn háir í alþjóðlegu samhengi. Að auki hafa vaxtalækkanir bankans ekki skilað sér að fullu til heimila og fyrirtækja. Ein megin ástæða þess eru séríslenskar álögur á fjármálakerfið. Í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við eru hvergi eru gerðar meiri kröfur hvað varðar eiginfjárhlutföll banka og hvergi eru sértækir skattar hærri. Þrátt fyrir þetta er enn ráðgert að auka við kröfur um eiginfjárhlutfall og stjórnvöld hafa frestað áformum um lækkun bankaskatts. Því til viðbótar virðist sem reglur um lausafjárhlutföll og gjaldeyrisinngrip Seðlabankans á undanförnum mánuðum hafi valdið lausafjárskorti í bankakerfinu. Vaxtamunur íslensku bankanna er nærri 3% á sama tíma og vaxtamunur stærri norrænna banka er um 1%. Að auki eru stýrivextir hér á landi um 2-3% hærri en í nágrannalöndum okkar, þrátt fyrir lækkanir undanfarinna mánaða. Þetta leiðir til 5-6% hærri fjármagnskostnaðar fyrir íslensk heimili og atvinnulíf. Það er aukinn kostnaður upp á rúmar 60 þúsund krónur á mánuði fyrir meðalheimili. Íslenska krónan skýrir auðvitað stærstan hluta þessa vaxtamunar og löngu tímabært að taka á þeim vanda. En það eru líka ráðstafanir sem við getum gripið til, til skemmri tíma. Slíkar tillögur til úrbóta má til dæmis finna í hvítbók um fjármálakerfið sem unnin var fyrir ríkisstjórnina fyrir rúmu ári. Vandamálið er að síðan þá hefur ekkert verið gert. Okkur skortir ekki lausnir, okkur skortir að þeim sé hrint strax í framkvæmd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halldór 02.08.2025 Halldór Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Skoðun Trump les tölvupóstinn þinn Mörður Áslaugarson skrifar Skoðun „Já, hvað með bara að skjóta hann!“ Þórhildur Hjaltadóttir skrifar Skoðun Heimar sem þurfa nýja umræðu! Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sársauki annarra og samúðarþreyta Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar Skoðun Alþjóðalög eða lögleysa? Urður Hákonardóttir skrifar Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar Skoðun GPT‑5 kemur í ágúst – áskoranir og tækifæri fyrir Ísland Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Við tölum um vöxt — en gleymum því sem vex Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Sjá meira
Rúmlega átta þúsund manns voru atvinnulaus í desember. Fjöldi fólks án atvinnu hefur tvöfaldast á rétt rúmu ári og hafa ekki verið fleiri síðan 2013. Merki kólnunar í hagkerfinu sjást víða og hætt er við því að samdrátturinn verði heldur meiri og langvinnari en spáð hefur verið, verði ekkert að gert. Þótt engin ástæða sé til örvæntingar enn er rétti tíminn nú til að hið opinbera grípi til afgerandi aðgerða til að örva hagkerfið. Það vantar ekki hugmyndir eða verkefni. Það þarf ekki að stofna nýjan starfshóp eða nefnd og það vantar ekki fleiri skýrslur. Fjöldi mögulegra aðgerða liggja á teikniborðinu sem myndu hafa jákvæð áhrif. En það þarf að hafa hugrekki til að taka ákvarðanir og hrinda þeim í framkvæmd. Það er óvarlegt af ríkisstjórninni að gera ráð fyrir hröðum viðsnúningi, líkt og núverandi hagspá Hagstofunnar gengur út frá. Ekki er gert ráð fyrir neinni fjölgun ferðamanna á þessu ári og horfur virðast fremur hafa versnað samhliða útbreiðslu kórónaveirunnar. Horfur fyrir loðnuvertíð eru slæmar og samdráttur í byggingariðnaði mun einnig hafa talsverð áhrif enda um mjög stóra atvinnugrein að ræða. Þá er nýleg grein Gylfa Zoega, hagfræðings, í Vísbendingu allrar athygli verð. Þar bendir Gylfi á að mikil hækkun launa samhliða styrkingu krónunnar á undanförnum árum hafi grafið undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Ekki sé sjálfgefið að krónan muni veikjast á nýjan leik og því kunni það að óbreyttu að þýða langt tímabil hagræðingar, lítillar fjárfestingar og lítils hagvaxtar á Íslandi. Hér eru fjórar tillögur sem hægt væri að hrinda í framkvæmd hratt og örugglega til að örva hagkerfið á nýjan leik:1. Stórauknar fjárfestingar ríkissjóðs: Fjárfesting hins opinbera hefur verið of lítil undanfarinn áratug. Ætla má að uppsöfnuð þörf í innviðafjárfestingu sé í það minnsta 200-300 milljarðar króna. Ríkið gæti hæglega aukið fjárfestingar sínar um 100 milljarða króna, umfram núverandi áætlanir, á næstu þremur árum. Meðal verkefna sem hægt væri að hraða eru uppbygging Borgarlínu, tvöföldun Reykjanesbrautar og Suðurlandsvegar og aðrar brýnar vegaframkvæmdir víða um land. Að auki er brýn þörf á fjölgun hjúkrunarrýma sem ekki verður mætt á næstu misserum án stórátaks.2. Byggjum upp dreifikerfi raforku: Fjárfestingu í raforkukerfinu er verulega ábótavant eins og við höfum áþreifanlega verið minnt á í vetur. Stjórnvöld verða að ráðast í átak í uppbyggingu dreifikerfisins á landsbyggðinni og bæta tengingar á milli Þjórsársvæðisins og raforkuframleiðslu á Norðausturlandi. Síðast en ekki síst verður hún að rjúfa einangrun Vestfjarða í raforkumálum. Núverandi lagaumhverfi tryggir fjármögnun slíkra framkvæmda og við vitum hvaða framkvæmdir þarf að ráðast í. Það eina sem vantar er að tekin sé ákvörðun. Ríkið er beint og óbeint eigandi lang stærsta hluta dreifikerfis raforku. Það er tímabært að eigandinn beiti sér fyrir þessum nauðsynlegu umbótum.3. Minnkum skattlagningu á laun: Laun eru há á Íslandi í alþjóðlegum samanburði. Þannig viljum við auðvitað hafa það, enda viljum við að lífskjör séu hér í fremstu röð. Það er hins vegar ljóst að samkeppnisstaða íslenskra fyrirtækja hefur versnað á undanförnum árum. Skattlagning og aðrar álögur á laun eru háar hér á landi. Tryggingagjald að viðbættu lífeyrisiðgjaldi er sennilega óvíða hærra. Á sama tíma er viðbúið að störfum muni halda áfram að fækka verulega vegna tækniþróunar. Of miklar opinberar álögur á laun munu aðeins hraða þeirri þróun. Það er tímabært að taka þessa skattlagningu til endurskoðunar. Í því samhengi væri skynsamlegt að byrja á því að lækka tryggingagjald verulega. Þannig má betur viðhalda hér háu launastigi án þess að grafa undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.4. Lækkum vaxtastig og kostnað í bankakerfinu: Þegar kólnar í hagkerfinu geta vaxtalækkanir örvað almenna fjárfestingu og þannig örvað hagvöxt á nýjan leik. Þó svo Seðlabankinn hafi lækkað vexti verulega á undanförnum mánuðum eru vextir enn háir í alþjóðlegu samhengi. Að auki hafa vaxtalækkanir bankans ekki skilað sér að fullu til heimila og fyrirtækja. Ein megin ástæða þess eru séríslenskar álögur á fjármálakerfið. Í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við eru hvergi eru gerðar meiri kröfur hvað varðar eiginfjárhlutföll banka og hvergi eru sértækir skattar hærri. Þrátt fyrir þetta er enn ráðgert að auka við kröfur um eiginfjárhlutfall og stjórnvöld hafa frestað áformum um lækkun bankaskatts. Því til viðbótar virðist sem reglur um lausafjárhlutföll og gjaldeyrisinngrip Seðlabankans á undanförnum mánuðum hafi valdið lausafjárskorti í bankakerfinu. Vaxtamunur íslensku bankanna er nærri 3% á sama tíma og vaxtamunur stærri norrænna banka er um 1%. Að auki eru stýrivextir hér á landi um 2-3% hærri en í nágrannalöndum okkar, þrátt fyrir lækkanir undanfarinna mánaða. Þetta leiðir til 5-6% hærri fjármagnskostnaðar fyrir íslensk heimili og atvinnulíf. Það er aukinn kostnaður upp á rúmar 60 þúsund krónur á mánuði fyrir meðalheimili. Íslenska krónan skýrir auðvitað stærstan hluta þessa vaxtamunar og löngu tímabært að taka á þeim vanda. En það eru líka ráðstafanir sem við getum gripið til, til skemmri tíma. Slíkar tillögur til úrbóta má til dæmis finna í hvítbók um fjármálakerfið sem unnin var fyrir ríkisstjórnina fyrir rúmu ári. Vandamálið er að síðan þá hefur ekkert verið gert. Okkur skortir ekki lausnir, okkur skortir að þeim sé hrint strax í framkvæmd.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu sonar – og allra þeirra sem aldrei komu heim Kristín Dýrfjörð,Friðrik Þór Guðmundsson skrifar
Skoðun Truman-ríkið: Tilraunir raunheimsins að komast í gegnum gervihvelfinguna Svala Magnea Ásdísardóttir skrifar
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun