Stjórnvöld sinna ekki skyldum sínum gagnvart umhverfinu Auður Önnu Magnúsdóttir skrifar 17. september 2020 10:30 Fyrirtækið Rio Tinto rak nýverið forstjóra sinn og tvo aðra hátt setta stjórnendur fyrir að sprengja upp hella í Ástralíu þar sem frumbyggjar höfðu búið í 46 þúsund ár. Ómetanlegar menningarminjar voru eyðilagðar. Fyrirtækið hafði fengið öll tilskilin leyfi til að sprengja hellana frá yfirvöldum. Er það ekki hlutverk yfirvalda vernda almannahagsmuni og verðmætar menningarminjar fyrir ásælni stórfyrirtækja? Hvernig er þessu farið á Íslandi? Hverjir eru það sem taka ákvarðanir um framkvæmdir sem geta valdið náttúru- og menningarminjum skaða? Hvernig verndum við íslenska náttúru fyrir óafturkræfum spjöllum? Landvernd vinnur að því að fræða almenning og valdhafa um gildi náttúrunnar, draga fram fegurð hennar og eigið virði og biðlað til allra um að ganga vel um. Samtökin deila meðal annars fallegum myndum af lítt spilltri náttúru og hvetja til þess að öll leggi sitt af mörkum við verndun hennar, ekki síst kynslóðum framtíðarinnar til heilla. Þessar mjúku aðferðir til að vernda náttúruna duga því miður skammt. Til þess að tryggja vernd íslenskrar náttúru gegn óbætanlegum skaða vegna skammtímahagsmuna fárra, þarf lög sem útiloka hagsmunaárekstra og þar sem faglegt mat, gagnsæi og skýrt umboð til ákvarðanatöku ráða för. Íslensk lög hafa ekki náð að vernda íslenska náttúru eins og ríkt tilefni hefur verið til. Dæmin eru mjög mörg: Kárahnjúkavirkjun, Þeistareykjavirkjun, vegur um Gálgahraun, vegur um Teigskóg, vegur yfir Hornafjarðarfljót, rannsóknir vegna Hvalárvirkjunar, malarnám í Ingólfsfjalli (2006), rannsóknir vegna jarðvarmavirkjunar í Sogunum, Brúarvirkjun í Biskupstungum, starfsleyfi PCC á Bakka, starfsleyfi United Silicon svo fáein séu talin. Hluti af skýringunni er viðhorf of margra Íslendinga til náttúru landsins: hún skuli nytjuð eins og hægt er án tillits til afleiðinga. Þetta viðhorf endurspeglast í íslenskum lögum um mat á umhverfisáhrifum. Þjóðréttarlegar skuldbindingar Íslensk lög um mat á umhverfisáhrifum eru gloppótt, gefa of mörg tækifæri til þess að hagsmunaárekstrar eigi sér stað, ákvarðanaferlið er óþarflega flókið og ógagnsætt og markmið þeirra er ekki vernd umhverfisins heldur lágmörkun skaða sem framkvæmdir valda. Ísland hefur þjóðréttarlega skuldbindingar gagnvart Evrópska efnahagssvæðinu (EES) og tilteknar tilskipanir á að leiða í íslensk lög. Íslensk stjórnvöld hafa þverskallast við að taka upp tilskipanir EES á umhverfissviðinu og hafa þrátt fyrir dóm ekki innleitt EES-reglur um mat á umhverfisáhrifum með fullnægjandi hætti. Áhrif hagsmunaaðila á lög um mat á umhverfisáhrifum eru of mikil á Íslandi og hafa staðið í vegi fyrir því að hér séum við með rétt innleiddar EES-reglur. Í kjölfarið á því að Kárahnjúkavirkjun fékk falleinkunn við mat á umhverfisáhrifum var lögum breytt þannig að ákvörðun um veitingu framkvæmdaleyfis var alfarið í höndum viðkomandi sveitarfélaga. Reynslan sýnir að sum þeirra skeyta lítið um niðurstöðu mats á umhverfisáhrifum. Sveitarfélög á Íslandi eru mjög lítil. Einstakar stórframkvæmdir geta því haft mikil áhrif á fjárhag þeirra í gegnum fasteignagjöld og umsvif á framkvæmdatíma. Þau geta því lent í mjög erfiðum hagsmunaárekstrum þegar taka á ákvörðun um leyfi til framkvæmda og kostnaður umhverfisins og náttúrunnar er metin á móti mögulegum tekjum sveitafélagsins. Íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að tryggja að svona hagsmunaárekstrar eigi sér ekki stað. En stjórnvöld hafa enn ekki sinnt þeirri skyldu sinni. Menningarminjar og náttúra í hættu Allur heimurinn hefur tapað einstökum menningarminjum úr sögu okkar sem varpa ljósi á hvernig manneskjur lifðu fyrir tugþúsundum ára. Ástralar áttu að gæta þessara menningarminja fyrir mannkynið en létu undan þrýstingi stórfyrirtækis og skammtímahagsmunum þess. Íslendingar eiga að gæta íslenskrar náttúru sem er einstök í heiminum. Til þess að sinna því vel verður að hafa styrka stjórnsýslu sem hvílir á skýrri og afgerandi löggjöf. Íslensk stjórnvöld virðast ófær um að innleiða hér lágmarkskröfur EES til verndar náttúrunni gegn skammtímahagsmunum vegna þrýstings frá hagsmunaaðilum. Landvernd telur sig því knúin til að kvartað við Eftirlitstofnunar EFTA og má lesa nánar um þá kvörtun hér. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Auður Önnu Magnúsdóttir Umhverfismál Mest lesið Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson Skoðun Skoðun Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Skoðun Sigrar og raunir íslenska hestsins Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Góðir grannar Landsvirkjunar og við hin Kjartan Ágústsson skrifar Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi orkuspáa Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Þegar innflutningurinn ræður ríkjum Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Vladímír Pútín: Hvað er að marka hann? Steinar Björgvinsson skrifar Skoðun Örlög Úkraínu varða frið og öryggi á Íslandi Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Konur og menntun Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar Skoðun Hanna Katrín og Co, koma til bjargar Björn Ólafsson skrifar Sjá meira
Fyrirtækið Rio Tinto rak nýverið forstjóra sinn og tvo aðra hátt setta stjórnendur fyrir að sprengja upp hella í Ástralíu þar sem frumbyggjar höfðu búið í 46 þúsund ár. Ómetanlegar menningarminjar voru eyðilagðar. Fyrirtækið hafði fengið öll tilskilin leyfi til að sprengja hellana frá yfirvöldum. Er það ekki hlutverk yfirvalda vernda almannahagsmuni og verðmætar menningarminjar fyrir ásælni stórfyrirtækja? Hvernig er þessu farið á Íslandi? Hverjir eru það sem taka ákvarðanir um framkvæmdir sem geta valdið náttúru- og menningarminjum skaða? Hvernig verndum við íslenska náttúru fyrir óafturkræfum spjöllum? Landvernd vinnur að því að fræða almenning og valdhafa um gildi náttúrunnar, draga fram fegurð hennar og eigið virði og biðlað til allra um að ganga vel um. Samtökin deila meðal annars fallegum myndum af lítt spilltri náttúru og hvetja til þess að öll leggi sitt af mörkum við verndun hennar, ekki síst kynslóðum framtíðarinnar til heilla. Þessar mjúku aðferðir til að vernda náttúruna duga því miður skammt. Til þess að tryggja vernd íslenskrar náttúru gegn óbætanlegum skaða vegna skammtímahagsmuna fárra, þarf lög sem útiloka hagsmunaárekstra og þar sem faglegt mat, gagnsæi og skýrt umboð til ákvarðanatöku ráða för. Íslensk lög hafa ekki náð að vernda íslenska náttúru eins og ríkt tilefni hefur verið til. Dæmin eru mjög mörg: Kárahnjúkavirkjun, Þeistareykjavirkjun, vegur um Gálgahraun, vegur um Teigskóg, vegur yfir Hornafjarðarfljót, rannsóknir vegna Hvalárvirkjunar, malarnám í Ingólfsfjalli (2006), rannsóknir vegna jarðvarmavirkjunar í Sogunum, Brúarvirkjun í Biskupstungum, starfsleyfi PCC á Bakka, starfsleyfi United Silicon svo fáein séu talin. Hluti af skýringunni er viðhorf of margra Íslendinga til náttúru landsins: hún skuli nytjuð eins og hægt er án tillits til afleiðinga. Þetta viðhorf endurspeglast í íslenskum lögum um mat á umhverfisáhrifum. Þjóðréttarlegar skuldbindingar Íslensk lög um mat á umhverfisáhrifum eru gloppótt, gefa of mörg tækifæri til þess að hagsmunaárekstrar eigi sér stað, ákvarðanaferlið er óþarflega flókið og ógagnsætt og markmið þeirra er ekki vernd umhverfisins heldur lágmörkun skaða sem framkvæmdir valda. Ísland hefur þjóðréttarlega skuldbindingar gagnvart Evrópska efnahagssvæðinu (EES) og tilteknar tilskipanir á að leiða í íslensk lög. Íslensk stjórnvöld hafa þverskallast við að taka upp tilskipanir EES á umhverfissviðinu og hafa þrátt fyrir dóm ekki innleitt EES-reglur um mat á umhverfisáhrifum með fullnægjandi hætti. Áhrif hagsmunaaðila á lög um mat á umhverfisáhrifum eru of mikil á Íslandi og hafa staðið í vegi fyrir því að hér séum við með rétt innleiddar EES-reglur. Í kjölfarið á því að Kárahnjúkavirkjun fékk falleinkunn við mat á umhverfisáhrifum var lögum breytt þannig að ákvörðun um veitingu framkvæmdaleyfis var alfarið í höndum viðkomandi sveitarfélaga. Reynslan sýnir að sum þeirra skeyta lítið um niðurstöðu mats á umhverfisáhrifum. Sveitarfélög á Íslandi eru mjög lítil. Einstakar stórframkvæmdir geta því haft mikil áhrif á fjárhag þeirra í gegnum fasteignagjöld og umsvif á framkvæmdatíma. Þau geta því lent í mjög erfiðum hagsmunaárekstrum þegar taka á ákvörðun um leyfi til framkvæmda og kostnaður umhverfisins og náttúrunnar er metin á móti mögulegum tekjum sveitafélagsins. Íslensk stjórnvöld hafa skuldbundið sig til að tryggja að svona hagsmunaárekstrar eigi sér ekki stað. En stjórnvöld hafa enn ekki sinnt þeirri skyldu sinni. Menningarminjar og náttúra í hættu Allur heimurinn hefur tapað einstökum menningarminjum úr sögu okkar sem varpa ljósi á hvernig manneskjur lifðu fyrir tugþúsundum ára. Ástralar áttu að gæta þessara menningarminja fyrir mannkynið en létu undan þrýstingi stórfyrirtækis og skammtímahagsmunum þess. Íslendingar eiga að gæta íslenskrar náttúru sem er einstök í heiminum. Til þess að sinna því vel verður að hafa styrka stjórnsýslu sem hvílir á skýrri og afgerandi löggjöf. Íslensk stjórnvöld virðast ófær um að innleiða hér lágmarkskröfur EES til verndar náttúrunni gegn skammtímahagsmunum vegna þrýstings frá hagsmunaaðilum. Landvernd telur sig því knúin til að kvartað við Eftirlitstofnunar EFTA og má lesa nánar um þá kvörtun hér. Höfundur er framkvæmdastjóri Landverndar.
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg á flestar félagslegar íbúðir en Garðabær rekur lestina Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Hittumst á rauðum sokkum 1. maí Finnbjörn A. Hermannsson,Kolbrún Halldórsdóttir,Magnús Þór Jónsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Aðför ríkisstjórnar Kristrúnar Frostadóttur að flóttafólki Hópur stjórnarkvenna í Solaris skrifar