Núna er betra en nýtt – Tími er betra en tækni Haukur Logi Jóhannsson skrifar 8. mars 2024 13:00 Við lifum á tímum loftslagsbreytinga og hlýnunar jarðar. Það segja okkar færustu vísindamenn aftur og aftur og aftur. Þeir byggja niðurstöður sínar á áralöngum rannsóknum og sumir jafnvel eytt allri sinni starfsævi að rannsaka loftslagsbreytingar og hvað veldur þeim. Niðurstaðan er alltaf sú sama, mannfólkinu er um að kenna. Flest okkar taka þeim sannleik og vinna með það meðan hinir fáu berja hausnum við steininn. Þrátt fyrir ýmsa grósku og gott framtak erum við samt enn í sömu sporunum og virðumst ekki taka vandann alvarlega þrátt fyrir varnaðarorð sem vísindamenn hafa haft uppi um langa hríð. Kannski er hinn séríslenski frasi „þetta reddast“ að breiðast út um heiminn. Vísindin hafa ekki bara greint hver vandinn er heldur geta þau einnig bent okkur í rétta átt þegar við veljum aðgerðir til að takast á við loftslagsbreytingar. Meir en nokkur sinni fyrr þurfum við á því að halda að vísindin leiði okkur í rétta átt. Hugmyndir að aðgerðum í loftslagsmálum eru orðnar mjög margar og því hafa vísindin flokkað hvað virkar best og hvað minna. Með öðrum orðum hvað hefur mest jákvæð áhrif. Við vitum vel, þökk sé vísindunum, að það er engin ein töfralausn sem leysir þetta fyrir okkur. Við þurfum að gera marga hluti en það þarf að forgangsraða þeim eftir því hvað skilar mestum og skjótvirkum árangri. Það hafa vísindin gert með metagreiningu. Tíminn er knappur og við þurfum að vinna hratt. Góður fréttirnar eru hinsvegar að það er til fullt af lausnum til að vinna gegn loftslagsbreytingum núna. Þessar lausnir eru líka mun ódýrari fyrir okkur heldur en það sem við gerum í dag til að halda samfélögum víðsvegar um heim gangandi. Þær eru ódýrari en brennsla jarðefnaeldsneytis, ódýrari en mengandi iðnaður og ódýrari en hefðbundinn landbúnaður. Þessar loftslagsaðgerðir sem eru tilbúnar eru ekki bara ódýrar heldur forða okkur frá hamförum í framtíðinni. Hvernig við ættum að haga hlutunum er flestum ljóst. Það þarf að rífa í handbremsuna og draga mjög hratt úr losun gróðurhúsalofttegunda. Samhliða því þurfum við að fjarlæga kolefni úr andrúmsloftinu ef við ætlum að ná takmörkum okkar um kolefnishlutlaust hagkerfi. Við höfum í raun bara nokkur ár eins og vísindin hafa bent okkur á. Þetta er öllum orðið nokkuð ljóst en það sem vill oft gleymast í þessu ferli er tímalínan. Ástæðu þess má rekja til þess hversu hægt loftslagsbreytingar eiga sér stað. Loftslagsbreytingar eru uppsafnaður vandi sem byggist upp með tímanum. En lausnirnar eru einnig eitthvað sem byggist upp með tímanum því hvert prósent sem við drögum úr losun byggist upp með tímanum, sérstaklega ef um varanlegan samdrátt er að ræða. Það bætist svo bara ofan á það eftir því sem við drögum enn frekar úr losun. Þetta segja okkur vísindin. En því lengur sem við bíðum með að hefjast handa því minni áhrif mun þessar lausnir hafa inn í framtíðina. Að fjarlægja kolefni úr andrúmsloftinu er meiri áskorun heldur en að draga úr losun. Þar erum við tæknilega séð að byrja á núlli. En við þurfum að komast upp í 1 gígatonn sem er um 4% af því sem þarf að gerast á heimsvísu. Það er því heilmikil brekka framundan í þeim efnum. Tímalínan hér er þó rétt eins mikilvæg eins og með samdrátt í losun. Fjárfesting í dag er því afar mikilvæg til þess að kapallinn gangi upp. Við þurfum að rífa í handbremsuna eins og það er nefnt. Við þurfum sem heimsbyggð að stöðva skógarhögg, stöðva metanlosun eða auka orkunýtni í núverandi orkuinnviðum. Þetta eru fljótlegar lausnir sem skila miklu. Á meðan við gerum það þurfum við að byggja upp nýja lágkolefnis innviði. Þar erum við að tala um orkuinnviði, almenningssamgöngur, byggingar og svo framvegis. En það tekur allt sinn tíma, tíma sem við höfum lítið af. Við þurfum einnig náttúrumiðaðar lausnir eins og skógrækt, jarðvegsheimt, endurheimt vistkerfa og votlendis. Það tekur einnig sinn tíma. Að sjálfsögðu þurfum við einnig nýja tækni en eins og áður segir mun það taka sinn tíma að byggjast upp. Því lengur sem við bíðum því minni áhrif munu þessar aðgerðir hafa. Þess vegna þurfum við að leggja áherslu á það sem er tilbúið núna. Þess vegna beita vísindamenn oft frasanum „núna er betra en nýtt“ og „tími er betra en tækni“. Það er ljóst að við þurfum að horfa til vísindanna til að hjálpa okkur að gera marga hluti. Hvar sé best að byrja og hvernig. Byggja upp ákveðið safn aðgerða sem geta virkað strax og einnig inn í framtíðina. Til þess að gera slíkt þurfum við að leggja áherslu á rétta staði. Fjárfesta í loftslagsaðgerðum sem munu skila sér mest. Í Bandaríkjunum sem dæmi fjárfesta stjórnvöld 66% af öllu fjármagni til loftslagsmála í raforkuframleiðslu. Það skilar sér í 20% samdrætti losunar. Á Íslandi er sama sagan í raun. Langmest fjármagn fer í orkuskiptin en miðað við ávinningin er hver króna eydd að skila mun minna í þeim efnum. Samhliða því fjárfesta einkafjárfestar 66% í samgöngur (rafbíla fyrst og fremst) sem skilar sér í 13% samdrætti. Hér á landi er fókusinn á orkuskipti þegar bætt landnotkun myndi skila sér mun betur inn í heildarmyndina. Myndin er frekar skökk í þessum efnum og það þarf að forgangsraða mun betur. Vísindin benda okkur á að fylgja þeirra uppskrift. 1) Lausnir þurfa að byggja á vísindum, 2) þær þurfa að vera ódýrar því við þurfum að geta gert margt, 3) nota tilbúnar lausnir strax til að hámarka jákvæð áhrif, 4) tryggja jafnrétti og jöfn umskipti svo það sé gagnlegt fólki og 6) miða allt sem við gerum við hlutfall kolefnis í andrúmsloftinu. Við getum komið í veg fyrir hamfarir ef við gerum þetta allt saman. Tíminn er hinsvegar knappur og við þurfum að láta hverja krónu og hverja aðgerð telja svo hægt sé að ná árangri. Höfundur er umhverfis- og auðlindafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur Logi Jóhannsson Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Við lifum á tímum loftslagsbreytinga og hlýnunar jarðar. Það segja okkar færustu vísindamenn aftur og aftur og aftur. Þeir byggja niðurstöður sínar á áralöngum rannsóknum og sumir jafnvel eytt allri sinni starfsævi að rannsaka loftslagsbreytingar og hvað veldur þeim. Niðurstaðan er alltaf sú sama, mannfólkinu er um að kenna. Flest okkar taka þeim sannleik og vinna með það meðan hinir fáu berja hausnum við steininn. Þrátt fyrir ýmsa grósku og gott framtak erum við samt enn í sömu sporunum og virðumst ekki taka vandann alvarlega þrátt fyrir varnaðarorð sem vísindamenn hafa haft uppi um langa hríð. Kannski er hinn séríslenski frasi „þetta reddast“ að breiðast út um heiminn. Vísindin hafa ekki bara greint hver vandinn er heldur geta þau einnig bent okkur í rétta átt þegar við veljum aðgerðir til að takast á við loftslagsbreytingar. Meir en nokkur sinni fyrr þurfum við á því að halda að vísindin leiði okkur í rétta átt. Hugmyndir að aðgerðum í loftslagsmálum eru orðnar mjög margar og því hafa vísindin flokkað hvað virkar best og hvað minna. Með öðrum orðum hvað hefur mest jákvæð áhrif. Við vitum vel, þökk sé vísindunum, að það er engin ein töfralausn sem leysir þetta fyrir okkur. Við þurfum að gera marga hluti en það þarf að forgangsraða þeim eftir því hvað skilar mestum og skjótvirkum árangri. Það hafa vísindin gert með metagreiningu. Tíminn er knappur og við þurfum að vinna hratt. Góður fréttirnar eru hinsvegar að það er til fullt af lausnum til að vinna gegn loftslagsbreytingum núna. Þessar lausnir eru líka mun ódýrari fyrir okkur heldur en það sem við gerum í dag til að halda samfélögum víðsvegar um heim gangandi. Þær eru ódýrari en brennsla jarðefnaeldsneytis, ódýrari en mengandi iðnaður og ódýrari en hefðbundinn landbúnaður. Þessar loftslagsaðgerðir sem eru tilbúnar eru ekki bara ódýrar heldur forða okkur frá hamförum í framtíðinni. Hvernig við ættum að haga hlutunum er flestum ljóst. Það þarf að rífa í handbremsuna og draga mjög hratt úr losun gróðurhúsalofttegunda. Samhliða því þurfum við að fjarlæga kolefni úr andrúmsloftinu ef við ætlum að ná takmörkum okkar um kolefnishlutlaust hagkerfi. Við höfum í raun bara nokkur ár eins og vísindin hafa bent okkur á. Þetta er öllum orðið nokkuð ljóst en það sem vill oft gleymast í þessu ferli er tímalínan. Ástæðu þess má rekja til þess hversu hægt loftslagsbreytingar eiga sér stað. Loftslagsbreytingar eru uppsafnaður vandi sem byggist upp með tímanum. En lausnirnar eru einnig eitthvað sem byggist upp með tímanum því hvert prósent sem við drögum úr losun byggist upp með tímanum, sérstaklega ef um varanlegan samdrátt er að ræða. Það bætist svo bara ofan á það eftir því sem við drögum enn frekar úr losun. Þetta segja okkur vísindin. En því lengur sem við bíðum með að hefjast handa því minni áhrif mun þessar lausnir hafa inn í framtíðina. Að fjarlægja kolefni úr andrúmsloftinu er meiri áskorun heldur en að draga úr losun. Þar erum við tæknilega séð að byrja á núlli. En við þurfum að komast upp í 1 gígatonn sem er um 4% af því sem þarf að gerast á heimsvísu. Það er því heilmikil brekka framundan í þeim efnum. Tímalínan hér er þó rétt eins mikilvæg eins og með samdrátt í losun. Fjárfesting í dag er því afar mikilvæg til þess að kapallinn gangi upp. Við þurfum að rífa í handbremsuna eins og það er nefnt. Við þurfum sem heimsbyggð að stöðva skógarhögg, stöðva metanlosun eða auka orkunýtni í núverandi orkuinnviðum. Þetta eru fljótlegar lausnir sem skila miklu. Á meðan við gerum það þurfum við að byggja upp nýja lágkolefnis innviði. Þar erum við að tala um orkuinnviði, almenningssamgöngur, byggingar og svo framvegis. En það tekur allt sinn tíma, tíma sem við höfum lítið af. Við þurfum einnig náttúrumiðaðar lausnir eins og skógrækt, jarðvegsheimt, endurheimt vistkerfa og votlendis. Það tekur einnig sinn tíma. Að sjálfsögðu þurfum við einnig nýja tækni en eins og áður segir mun það taka sinn tíma að byggjast upp. Því lengur sem við bíðum því minni áhrif munu þessar aðgerðir hafa. Þess vegna þurfum við að leggja áherslu á það sem er tilbúið núna. Þess vegna beita vísindamenn oft frasanum „núna er betra en nýtt“ og „tími er betra en tækni“. Það er ljóst að við þurfum að horfa til vísindanna til að hjálpa okkur að gera marga hluti. Hvar sé best að byrja og hvernig. Byggja upp ákveðið safn aðgerða sem geta virkað strax og einnig inn í framtíðina. Til þess að gera slíkt þurfum við að leggja áherslu á rétta staði. Fjárfesta í loftslagsaðgerðum sem munu skila sér mest. Í Bandaríkjunum sem dæmi fjárfesta stjórnvöld 66% af öllu fjármagni til loftslagsmála í raforkuframleiðslu. Það skilar sér í 20% samdrætti losunar. Á Íslandi er sama sagan í raun. Langmest fjármagn fer í orkuskiptin en miðað við ávinningin er hver króna eydd að skila mun minna í þeim efnum. Samhliða því fjárfesta einkafjárfestar 66% í samgöngur (rafbíla fyrst og fremst) sem skilar sér í 13% samdrætti. Hér á landi er fókusinn á orkuskipti þegar bætt landnotkun myndi skila sér mun betur inn í heildarmyndina. Myndin er frekar skökk í þessum efnum og það þarf að forgangsraða mun betur. Vísindin benda okkur á að fylgja þeirra uppskrift. 1) Lausnir þurfa að byggja á vísindum, 2) þær þurfa að vera ódýrar því við þurfum að geta gert margt, 3) nota tilbúnar lausnir strax til að hámarka jákvæð áhrif, 4) tryggja jafnrétti og jöfn umskipti svo það sé gagnlegt fólki og 6) miða allt sem við gerum við hlutfall kolefnis í andrúmsloftinu. Við getum komið í veg fyrir hamfarir ef við gerum þetta allt saman. Tíminn er hinsvegar knappur og við þurfum að láta hverja krónu og hverja aðgerð telja svo hægt sé að ná árangri. Höfundur er umhverfis- og auðlindafræðingur.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun