Framlag vísindamanna til samfélagsins á tímum COVID-19-heimsfaraldurs Verena Schnurbus skrifar 5. september 2020 09:00 Vísindamenn af öllum fimm fræðasviðum Háskóla Íslands vinna nú að yfir 40 rannsóknarverkefnum sem snerta COVID-19-heimsfaraldurinn og áhrif hans hér á landi og víðar. Farsóttin og afleiðingar hennar tengjast ekki eingöngu viðfangsefnum í heilbrigðisvísindum heldur öll fræðasvið með beinum eða óbeinum hætti. Rannsóknirnar eru mjög fjölbreyttar og snúa m.a. að jafnrétti kynja í faraldrinum, stjórnarháttum í áfallastjórnun, heimspekilegum áskorunum, menntun og uppeldi, fjölmiðlaumræðu og upplýsingargjöf, hagfræðilegum ákvörðunum og mörgu fleiru. Með rannsóknum tengdum COVID-19 leitast starfsfólk Háskóla Íslands við að svara áleitnum spurningum um faraldurinn og nýtir til þess þá sérfræðiþekkingu sem til staðar er innan skólans. Þessari þekkingu er síðan miðlað til samfélagsins. Listi yfir öll COVID-19-verkefni sem starfsfólk skólans vinnur að er nú aðgengilegur á sérstakri síðu á vef skólans. Rannsóknir unnar í nánu samstarf við stofnanir og samfélag Hluta af þessum verkefnum má rekja til beiðna hins opinbera og má þar sérstaklega nefna Landspítala og Embætti landlæknis. Flest verkefnin eru þó að frumkvæði vísindamannanna sjálfra. Þeir óvissutímar sem nú eru uppi hafa skapað þeim einstakt tækifæri til rannsókna en um leið möguleika á að varpa nýju ljósi á ýmsa hluta samfélagsins, svo sem stöðu jaðarhópa eða ójafnvægi í samfélaginu. Í flestum tilfellum eru rannsóknirnar ekki sérstaklega fjármagnaðar heldur liggur kostnaðurinn í fleiri vinnustundum vísindamanna og starfsfólks. Þrátt fyrir skort á fjármagni hefur engu að síður verið ráðist í að þróa verkefni, finna lausnir og ekki síst að rannsaka þetta sérstaka fyrirbæri sem faraldurinn er og um leið safna gögnum sem nýst geta til framtíðar. Vísindamannahópurinn á það enn fremur sameiginlegt að hafa verið tilbúinn að takast á við nýjar áskoranir, aðlaga sig hratt að breyttum forsendum og nýta þá þekkingu, tæki og tól sem til staðar eru til þess að styðja sérstaka hópa í samfélaginu en ekki síður stjórnvöld, heilbrigðisþjónustu og samfélagið í heild. Meðal verkefna sem nefna má eru gerð tvenns konar spálíkana. Annars vegar var um að ræða líkan sem spáði fyrir um flæði kórónuveirusmitaðra í umsjón Landspítalans en það hjálpaði stjórnendum spítalans að skipuleggja vinnu starfsfólks og nýtingu sjúkrarúma. Hins vegar hafa vísindamenn þróað spálíkan sem fjallað hefur verið mikið um í fjölmiðlum og snýr að þróun faraldursins hér á landi. Líkanið hefur bæði nýst í fyrstu og annarri bylgju faraldursins, m.a til þess að taka ákvarðanir um takmarkanir og samkomubönn í samfélaginu. Lögð var áhersla á að spálíkanið yrði vel kynnt og með þeim fyrirvörum sem það hefur. Áhrif urðu strax sýnileg þar sem það hjálpaði almenningi að skilja eðli faraldursins og um leið studdi það við þá samstöðu sem náðist í þjóðfélaginu um aðgerðir. Rannsóknir vísindamanna veita einnig innsýn inn í orðræðu á tímum neyðarástands. Verkefnið Glundroði einkenndi svefn, mataræði og atferli barnanna: Kynjuð orðræða um fjölskyldulíf á tímum heimsfaraldurs varpar ljósi á umræðu um jafnrétti og jafna þátttöku í heimilishaldi og uppeldi á þessum óvenjulegu tímum. Í verkefninu er afhjúpað með hvaða hætti fólk talar um fjölskyldulíf og álag sem skapast vegna skerts skólastarfs og þeirra árekstra sem verða í tengslum við umönnun barna og atvinnuþátttöku. Talin þörf á að unnið sé með markvissari hætti að jafnari verkaskiptingu inni á heimilum einnig er talið mikilvægt að samfélagið horfist í augu við það hvaða kröfur eru gerðar til foreldra og hvaða áhrif það geti haft á lífsgæði fjölskyldna og kynjajafnrétti. Gríðarmiklum gögnum safnað sem nýtast til framtíðar Vísindamenn hafa enn fremur safnað gríðarmiklum gögnum um heimsfaraldurinn fyrir framtíðina á mjög stuttum tíma. Má þar nefna gögn sem aflað hefur verið með könnunum á vegum Félagsvísindastofnunar og snúa að þátttöku almennings í sóttvarnaaðgerðum vegna COVID-19-faraldursins. Þær er hægt að nota til þess að meta árangur aðgerða, skoða hvernig samfélagið fer í gegnum slíkt áfall og hvernig traust gagnvart aðgerðum stjórnvalda þróast. Auk þess er hægt að nota upplýsingarnar í stefnumótun og áfallastjórnun á vegum Almannavarna og stjórnvalda. Á Hugvísindasviði vinna vísindamenn og nemendur í heimspeki að verkefni sem nefnist Heimspekilegar áskoranir á farsóttartímum. Þar er fengist við spurningar sem ekki hafa farið hátt í umræðunni, svo sem um verklagsreglur um forgang á Landspítalanum, samstarf einkaaðila og stjórnvalda í baráttu við veiruna og átök um mikilvæg bjargráð eins og öndunarvélar eða bóluefni. Þá er einnig unnið að ýmsum þverfræðilegum verkefnum, þar á meðal verkefninu Við erum öll Almannavarnir! Í því kanna vísindamenn frá mismunandi fræðasviðum hvernig upplýsingamiðlun til almennings eflir seiglu samfélaga sem hafa lent í áföllum. Öll þessi verkefni sýna að það skiptir Háskólann og vísindamenn hans miklu máli að rannsóknir hafi samfélagsleg áhrif, hvort sem það birtist í breyttri nálgun í samfélaginu í heild, efnahagslífi, menntun eða menningu, opinberri stefnumótun eða þjónustu, bættri tækni, betri heilsu og umhverfi eða bættum lífsgæðum. Samfélagslegu áhrifin felast ekki síður í því að auka aðgengi að rannsóknum, aðferðum, tækjum og niðurstöðum og með virkri þátttöku fræðimanna í samfélagslegri umræðu þar sem þeir varpa ljósi á flókna anga faraldursins með sérþekkingu sína að vopni. Höfundur er doktorsnemi og verkefnistjóri við Vísinda-og nýsköpunarsvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Halldór 21.09.2024 Halldór Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Sjá meira
Vísindamenn af öllum fimm fræðasviðum Háskóla Íslands vinna nú að yfir 40 rannsóknarverkefnum sem snerta COVID-19-heimsfaraldurinn og áhrif hans hér á landi og víðar. Farsóttin og afleiðingar hennar tengjast ekki eingöngu viðfangsefnum í heilbrigðisvísindum heldur öll fræðasvið með beinum eða óbeinum hætti. Rannsóknirnar eru mjög fjölbreyttar og snúa m.a. að jafnrétti kynja í faraldrinum, stjórnarháttum í áfallastjórnun, heimspekilegum áskorunum, menntun og uppeldi, fjölmiðlaumræðu og upplýsingargjöf, hagfræðilegum ákvörðunum og mörgu fleiru. Með rannsóknum tengdum COVID-19 leitast starfsfólk Háskóla Íslands við að svara áleitnum spurningum um faraldurinn og nýtir til þess þá sérfræðiþekkingu sem til staðar er innan skólans. Þessari þekkingu er síðan miðlað til samfélagsins. Listi yfir öll COVID-19-verkefni sem starfsfólk skólans vinnur að er nú aðgengilegur á sérstakri síðu á vef skólans. Rannsóknir unnar í nánu samstarf við stofnanir og samfélag Hluta af þessum verkefnum má rekja til beiðna hins opinbera og má þar sérstaklega nefna Landspítala og Embætti landlæknis. Flest verkefnin eru þó að frumkvæði vísindamannanna sjálfra. Þeir óvissutímar sem nú eru uppi hafa skapað þeim einstakt tækifæri til rannsókna en um leið möguleika á að varpa nýju ljósi á ýmsa hluta samfélagsins, svo sem stöðu jaðarhópa eða ójafnvægi í samfélaginu. Í flestum tilfellum eru rannsóknirnar ekki sérstaklega fjármagnaðar heldur liggur kostnaðurinn í fleiri vinnustundum vísindamanna og starfsfólks. Þrátt fyrir skort á fjármagni hefur engu að síður verið ráðist í að þróa verkefni, finna lausnir og ekki síst að rannsaka þetta sérstaka fyrirbæri sem faraldurinn er og um leið safna gögnum sem nýst geta til framtíðar. Vísindamannahópurinn á það enn fremur sameiginlegt að hafa verið tilbúinn að takast á við nýjar áskoranir, aðlaga sig hratt að breyttum forsendum og nýta þá þekkingu, tæki og tól sem til staðar eru til þess að styðja sérstaka hópa í samfélaginu en ekki síður stjórnvöld, heilbrigðisþjónustu og samfélagið í heild. Meðal verkefna sem nefna má eru gerð tvenns konar spálíkana. Annars vegar var um að ræða líkan sem spáði fyrir um flæði kórónuveirusmitaðra í umsjón Landspítalans en það hjálpaði stjórnendum spítalans að skipuleggja vinnu starfsfólks og nýtingu sjúkrarúma. Hins vegar hafa vísindamenn þróað spálíkan sem fjallað hefur verið mikið um í fjölmiðlum og snýr að þróun faraldursins hér á landi. Líkanið hefur bæði nýst í fyrstu og annarri bylgju faraldursins, m.a til þess að taka ákvarðanir um takmarkanir og samkomubönn í samfélaginu. Lögð var áhersla á að spálíkanið yrði vel kynnt og með þeim fyrirvörum sem það hefur. Áhrif urðu strax sýnileg þar sem það hjálpaði almenningi að skilja eðli faraldursins og um leið studdi það við þá samstöðu sem náðist í þjóðfélaginu um aðgerðir. Rannsóknir vísindamanna veita einnig innsýn inn í orðræðu á tímum neyðarástands. Verkefnið Glundroði einkenndi svefn, mataræði og atferli barnanna: Kynjuð orðræða um fjölskyldulíf á tímum heimsfaraldurs varpar ljósi á umræðu um jafnrétti og jafna þátttöku í heimilishaldi og uppeldi á þessum óvenjulegu tímum. Í verkefninu er afhjúpað með hvaða hætti fólk talar um fjölskyldulíf og álag sem skapast vegna skerts skólastarfs og þeirra árekstra sem verða í tengslum við umönnun barna og atvinnuþátttöku. Talin þörf á að unnið sé með markvissari hætti að jafnari verkaskiptingu inni á heimilum einnig er talið mikilvægt að samfélagið horfist í augu við það hvaða kröfur eru gerðar til foreldra og hvaða áhrif það geti haft á lífsgæði fjölskyldna og kynjajafnrétti. Gríðarmiklum gögnum safnað sem nýtast til framtíðar Vísindamenn hafa enn fremur safnað gríðarmiklum gögnum um heimsfaraldurinn fyrir framtíðina á mjög stuttum tíma. Má þar nefna gögn sem aflað hefur verið með könnunum á vegum Félagsvísindastofnunar og snúa að þátttöku almennings í sóttvarnaaðgerðum vegna COVID-19-faraldursins. Þær er hægt að nota til þess að meta árangur aðgerða, skoða hvernig samfélagið fer í gegnum slíkt áfall og hvernig traust gagnvart aðgerðum stjórnvalda þróast. Auk þess er hægt að nota upplýsingarnar í stefnumótun og áfallastjórnun á vegum Almannavarna og stjórnvalda. Á Hugvísindasviði vinna vísindamenn og nemendur í heimspeki að verkefni sem nefnist Heimspekilegar áskoranir á farsóttartímum. Þar er fengist við spurningar sem ekki hafa farið hátt í umræðunni, svo sem um verklagsreglur um forgang á Landspítalanum, samstarf einkaaðila og stjórnvalda í baráttu við veiruna og átök um mikilvæg bjargráð eins og öndunarvélar eða bóluefni. Þá er einnig unnið að ýmsum þverfræðilegum verkefnum, þar á meðal verkefninu Við erum öll Almannavarnir! Í því kanna vísindamenn frá mismunandi fræðasviðum hvernig upplýsingamiðlun til almennings eflir seiglu samfélaga sem hafa lent í áföllum. Öll þessi verkefni sýna að það skiptir Háskólann og vísindamenn hans miklu máli að rannsóknir hafi samfélagsleg áhrif, hvort sem það birtist í breyttri nálgun í samfélaginu í heild, efnahagslífi, menntun eða menningu, opinberri stefnumótun eða þjónustu, bættri tækni, betri heilsu og umhverfi eða bættum lífsgæðum. Samfélagslegu áhrifin felast ekki síður í því að auka aðgengi að rannsóknum, aðferðum, tækjum og niðurstöðum og með virkri þátttöku fræðimanna í samfélagslegri umræðu þar sem þeir varpa ljósi á flókna anga faraldursins með sérþekkingu sína að vopni. Höfundur er doktorsnemi og verkefnistjóri við Vísinda-og nýsköpunarsvið Háskóla Íslands.
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun