Fram og aftur í verðbólgumistri Ásgeir Daníelsson skrifar 13. nóvember 2023 10:32 Ég held að flestir átti sig á að sú staðreynd að laun hækkuðu um 8,7% frá febrúar 2022 til febrúar 2023 samkvæmt launavísitölu Hagstofunnar segir ekki allt um þróun launa á þessu tímabili. Það skiptir líka máli – og að margra mati meira máli – að raunlaun lækkuðu á þessum tíma um 1,4% vegna þess að verðbólgan var 10,2%. Auðvitað skipta báðar tölurnar máli. Fyrirtækin greiða 8,7% fleiri krónur í laun, en þótt krónurnar séu fleiri hefur kaupmáttur launanna minnkað vegna þess að verðbólgan hefur rýrt raungildi peninganna. Sama gildir um mælingar á hagvexti. Samkvæmt tölum Hagstofunnar var verg landsframleiðsla á kreppuárinu 2009 2,3% hærri en hún var á árinu 2008. En raungildi peninganna var mun minna árið 2009 en á árinu 2008. Þegar búið er að leiðrétta fyrir þessum mun kemur í ljós að verg landsframleiðsla dróst saman um 7,7%. Það er svolítið merkilegt að margt skynsamt fólk, sem skilur vel nauðsyn þess að leiðrétta fyrir verðbólgu þegar verið er að ræða laun, tekjur og hagvöxt, sýnir því lítinn skilning að leiðrétta þurfi tölur um vexti, höfuðstól og afborganir vegna verðbólgu, en auðvitað þarf líka að gaumgæfa hvernig verðbólgan hefur áhrif á þessar stærðir. Nafnvextir og breytingar á nafnvirði höfuðstólsins segja ekki allt. Það þarf líka að athuga raunvexti og breytingar á raunvirði höfuðstólsins. Ef ég fæ lán til eins árs með 10% vöxtum og verðbólgan er 10% greiði ég til baka eftir árið jafn mikið af raunverulegum verðmætum eins og ég fékk að láni. Nafnvirði greiðslunnar er 10% hærra en upphaflegur höfuðstóll lánsins en raunvirðið er það sama og raunvextirnir því 0%. Raunvextir og rýrnun raunvirðis höfuðstóls Í nýlegri grein eftir Ásthildi Lóu Þórsdóttur, alþingismann og Ragnar Þór Ingólfsson, formann VR og 1. varaforseta ASÍ, sem birtist á Vísi 6. nóvember sl. ræða þau háa vexti af lánum í dag en nefna aldrei raunvexti. Þau leggja sérstaka áherslu á að lítill hluti af mánaðarlegri greiðslu af tilteknu láni sé afborgun af höfuðstól lánsins en nefna ekki áhrif verðbólgunnar á raunvirði höfuðstólsins. [1] Hér á eftir er raunhæft dæmi þar sem horft er til bæði nafnstærða og raunstærða. Ég geri ráð fyrir að lánsfjárhæðin sé 48 m.kr., vextir (óverðtryggðir) séu 10,75%, lánstíminn 40 ár og verðbólgan fyrsta árið 7,9%. Til að einfalda hlutina sleppi ég því að greiðslurnar séu mánaðarlegar og miða við að greitt sé af láninu einu sinni á ári. Miðað við jafnar afborganir eins og venjulegast er verður afborgun ársins 1,2 m.kr. og vextirnir 5,16 m.kr. Greiðslan af láninu verður samtals 6,36 m.kr. (530 þús.kr. á mánuði). Í þessu dæmi eru nafnvextir hærri en verðbólgan og raunvextir því jákvæðir. Ef við tökum einfaldlega mismuninn á nafnvöxtunum og verðbólgunni fáum við raunvexti uppá 10,75-7,9 = 2,85%.[2] Með raunvöxtunum getum við reiknað raunvaxtahlutann af vaxtagreiðslunni og fáum að hann er 1,37 m.kr. Afgangurinn af (nafn)vaxtagreiðslunni er uppbót fyrir minnkun á raunvirði höfuðstóls lánsins vegna verðbólgunnar. Í þessu dæmi nemur hún 3,79 m.kr. en sú fjárhæð er 7,9% af upphaflega höfuðstólnum og margfalt hærri fjárhæð en afborgunin skv. samningnum um lánið, sem er 1,2 m.kr. Um þessar mundir eru raunvextir íbúðalána jákvæðir. Það er sennilegt að nafnvextir íbúðalána verði nálægt 10,4% að meðaltali á þessu ári, verðbólgan yfir árið nálægt 7,0% og raunvextirnir verði þá 3,1%. [3] Stærsti hlutinn af nafnvöxtunum í ár er þannig í raun afborgun sem kemur á móti lækkun á raunvirði höfuðstólsins vegna verðbólgu. Á síðasta ári voru nafnvextir óverðtryggðra íbúðalána að meðaltali 5,8%, verðbólgan var 9,6% og raunvextir því neikvæðir, -3,4%. Lántakendur fengu þannig meðgjöf með þessum íbúðalánum (og reyndar fleiri óverðtryggðum lánum) á árinu 2022. Á árinu 2021 voru raunvextir óverðtryggðra íbúðalána einnig neikvæðir, -1,3%, en árin þar á undan voru þeir jákvæðir. Ef horft er til tímabilsins frá 2018 voru raunvextir innan við 4% öll árin en hæstir voru þeir á árinu 2019 þegar þeir voru 3,7%. Á því ári var verðbólgan 2,0%, vextir óverðtryggðra íbúðalána 5,8% og stýrivextir Seðlabankans 3,9%. Mynd 1 sýnir þróun þessara stærða á árunum 2018-2023. Heimildir: Hagvísar Seðlabankans og Peningamál 2023/3. Tölur fyrir 2023 áætlaðar af undirrituðum. Myndin sýnir að raunvextir á þessu ári verða líklegra lægri en þeir voru áður en þeir lækkuðu vegna Covid-19. Verðbólgureikningsskil Ef verðbólgan er lítil skiptir litlu þótt fólk taka ekki tillit til áhrifa hennar á peningalegar stærðir, en ef hún er mikil gera menn mikil mistök ef þeir líta fram hjá þeim breytingum sem verða á verðgildi peninganna vegna verðbólgunnar. Þegar verðbólgan á 8. áratug síðustu aldar var komin í 30-50% var nauðsynlegt að gera breytingar sem tækju mið af verðbólgunni. Vaxtahækkanir til að sporna gegn neikvæðum raunvöxtum vegna verðbólgunnar nægðu sjaldnast til að raunvextir yrðu jákvæðir en þær nægðu til þess að hækka greiðslubyrði nafnvaxtalána mikið. Til að draga úr mikilli greiðslubyrði í byrjun lánstímans var ákveðið að hluti nafnvaxta skyldi bætast við höfuðstól lánsins og greiðast síðar. Þessi hluti hét verðbótaþáttur vaxta. Á árinu 1979 komu svo Ólafslög og verðtryggð lán urðu allsráðandi. Á tímum mikillar verðbólgu verða nafnvextir mjög háir og nafnvirði fjármagnskostnaður getur numið tugum prósenta af tekjum og ruglað allar niðurstöður úr rekstrarreikningum fyrirtækja. Raunvextir sem mæla fjármagnskostnaðinn rétt eru mun lægri og geta jafnvel verið neikvæðir ef nafnvextir eru lægri en verðbólgan. Við þessu var brugðist á árinu 1978 með lagasetningu sem skyldaði fyrirtæki til að taka tillit til verðbólgunnar í reikningsskilum sínum.[4] Það að miða við raunvexti en ekki nafnvexti í reikningum fyrirtækja olli því að hagnaður mældist hærri og þar með hækkuðu tekjuskattar fyrirtækja. Leiðréttingar vegna verðbólgu höfðu áhrif á fleiri liði í reikningum fyrirtækja en yfirleitt voru áhrifin á fjármagnskostnaðinn langstærst. Aðeins um verðtryggingu Margar rannsóknir sýna að fólk á erfitt með að átta sig á áhrifum verðbólgu, sérstaklega á langtímasamninga eins og samninga um lífeyri og húsnæðislán. Þessar rannsóknir sýna líka að margt fólk er mjög fast í hugsunarhætti sem byggir á nafnvirði verðmæta, jafnvel þótt það viti að verðmæti peninganna sem notaðir eru til að mæla verðmætin breytist yfir tíma í takt við breytingar í verðlagi. Tilraunir sýna t.d. að fólk segist vera ánægðara ef það fær launahækkun jafnvel þegar það veit að verðlag hefur hækkað jafn mikið og launin.[5] Það er mögulegt að hluti af skýringunni á því hversu fast fólk heldur í nafnvirði verðmæta tengist hagsmunum. Á verðbólgutímum eru nafnvextir mikið hærri en raunvextirnir þannig að ef ætlunin er að barma sér með því að sýna fram á þunga vaxtabyrði er best að nota nafnvextina. Nokkur hópur fólks hefur að undanförnu lagt sig í framkróka við að gera verðtryggð lán tortryggileg. Fullyrt er að slík lán séu „eitraður kokteill“. Ásthildur Lóa og Ragnar Þór benda á fyrirlestur Jacky Mallet, sem kennir tölvunarfræði í Háskólanum í Reykjavík, um þessi mál. Mallet hefur líka ritað grein um verðtryggð lán sem birtist árið 2013. Þar bendir hún á þann möguleika að höfuðstóll verðtryggðs láns hækki þrátt fyrir að greitt sé af láninu. Þetta nefnir hún neikvæða afborgun (negative amortization) og segir það mjög slæmt fyrirbæri. Það er auðvitað rétt að verðbólga getur haft þau áhrif að verðbætur sem bætast við höfuðstól verðtryggðs láns séu hærri en afborgunin af láninu þannig að nafnvirði höfuðstólsins hækkar þótt greitt sé af láninu. Þetta gat reyndar líka gerst í tilfelli óverðtryggðu lánanna á 8. áratugnum þar sem hluti vaxta tiltekins tímabils var skilgreindur sem verðbótaþáttur og bætt við höfuðstólinn til að jafna raunvirði endurgreiðslna. Ef verðbótaþátturinn var stærri en afborgunin hækkaði höfuðstóllinn að nafnvirði. En í báðum þessum tilfellum gildir að ef leiðrétt er fyrir missýni vegna verðbólgunnar og horft til raunvirðis höfuðstólsins skila afborganir sér alltaf í lækkun höfuðstólsins. Ég hef aldrei tekið annars konar lán til íbúðakaupa en verðtryggð, enda sjaldnast annað í boði. Ég hef lifað það af fjárhagslega að innbyrða nokkra af þessum „eitruðu kokteilum“. Það sama á við um stærsta hluta núlifandi Íslendinga. Í dag á margt fólk í greiðsluerfiðleikum, flestir vegna óverðtryggðra lána sem það tók á árunum 2020-2022 þegar vextir af slíkum lánum voru lágir og verðbólga lítil. Það er vissulega rétt að fólk lendir líka í greiðsluerfiðleikum með verðtryggð lán. Áhættan sem fylgir þeim er þó öðru vísi en áhættan sem fylgir óverðtryggðum lánum og ekki óeðlilegt að fólk velji á milli þeirra út frá áhættufælni/ áhættusækni og mati á líklegri þróun vaxta og verðbólgu. Ég get skilið að fólk sem trúir niðurstöðum Jacky Mallet taki ekki verðtryggð lán og reyni að fá aðra til að taka ekki slík lán. En af hverju heimta líka að fólki eins og mér sem telur verðtryggð lán vera hagstæðan kost verði bannað að taka slík lán? Höfundur er eftirlaunaþegi en starfaði áður hjá Seðlabanka Íslands og þar áður hjá Þjóðhagsstofnun. [1] Í grein Ásthildar Lóu og Ragnars Þórs er sagt frá fólki sem var rukkað um 500 þús. kr. einn mánuð vegna láns, þar af var 10 þús. kr. afborgun en 490 þús. kr. vextir. Íslenskar lánastofnanir lána lengst til 40 ára þannig að ef afborganir eru jafnar verður höfuðstóllinn hæstur 40*12*10 þús. kr. = 4,8 m.kr. Til þess að vextir af þeirri fjárhæð verði 490 þús. á mánuðir (5,88 m.kr. á ári) þurfa vextirnir að vera 123%. [2] Þessi aðferð gefur sæmilega nálgun í þessu tilfelli en rétta formúlan gefur að raunvextir séu 2,64%. [3] Hér er miðað við upplýsingar í Hagvísum Seðlabankans og útreikninga undirritaðs. [4] Þessi lög voru afnumin á 10. áratug síðustu aldar eftir að tekist hafði að hemja verðbólguna. Árni Viljhjálmsson fyrrv. prófessor fjallaði ítarlega um verðbólguleiðrétt reikningsskil, t.d. í riti sem hann nefndi Reikningsskil í verðbólgu. [5] Þessi niðurstaða er nefnd í grein eftir bandaríska hagfræðinginn og nóbelsverðlaunahafann Robert Shiller. Sú grein fjallar aðallega um peningaglýju (money illusions) og verðtryggingu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Verðlag Seðlabankinn Íslenska krónan Mest lesið Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson Skoðun Skoðun Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Sjá meira
Ég held að flestir átti sig á að sú staðreynd að laun hækkuðu um 8,7% frá febrúar 2022 til febrúar 2023 samkvæmt launavísitölu Hagstofunnar segir ekki allt um þróun launa á þessu tímabili. Það skiptir líka máli – og að margra mati meira máli – að raunlaun lækkuðu á þessum tíma um 1,4% vegna þess að verðbólgan var 10,2%. Auðvitað skipta báðar tölurnar máli. Fyrirtækin greiða 8,7% fleiri krónur í laun, en þótt krónurnar séu fleiri hefur kaupmáttur launanna minnkað vegna þess að verðbólgan hefur rýrt raungildi peninganna. Sama gildir um mælingar á hagvexti. Samkvæmt tölum Hagstofunnar var verg landsframleiðsla á kreppuárinu 2009 2,3% hærri en hún var á árinu 2008. En raungildi peninganna var mun minna árið 2009 en á árinu 2008. Þegar búið er að leiðrétta fyrir þessum mun kemur í ljós að verg landsframleiðsla dróst saman um 7,7%. Það er svolítið merkilegt að margt skynsamt fólk, sem skilur vel nauðsyn þess að leiðrétta fyrir verðbólgu þegar verið er að ræða laun, tekjur og hagvöxt, sýnir því lítinn skilning að leiðrétta þurfi tölur um vexti, höfuðstól og afborganir vegna verðbólgu, en auðvitað þarf líka að gaumgæfa hvernig verðbólgan hefur áhrif á þessar stærðir. Nafnvextir og breytingar á nafnvirði höfuðstólsins segja ekki allt. Það þarf líka að athuga raunvexti og breytingar á raunvirði höfuðstólsins. Ef ég fæ lán til eins árs með 10% vöxtum og verðbólgan er 10% greiði ég til baka eftir árið jafn mikið af raunverulegum verðmætum eins og ég fékk að láni. Nafnvirði greiðslunnar er 10% hærra en upphaflegur höfuðstóll lánsins en raunvirðið er það sama og raunvextirnir því 0%. Raunvextir og rýrnun raunvirðis höfuðstóls Í nýlegri grein eftir Ásthildi Lóu Þórsdóttur, alþingismann og Ragnar Þór Ingólfsson, formann VR og 1. varaforseta ASÍ, sem birtist á Vísi 6. nóvember sl. ræða þau háa vexti af lánum í dag en nefna aldrei raunvexti. Þau leggja sérstaka áherslu á að lítill hluti af mánaðarlegri greiðslu af tilteknu láni sé afborgun af höfuðstól lánsins en nefna ekki áhrif verðbólgunnar á raunvirði höfuðstólsins. [1] Hér á eftir er raunhæft dæmi þar sem horft er til bæði nafnstærða og raunstærða. Ég geri ráð fyrir að lánsfjárhæðin sé 48 m.kr., vextir (óverðtryggðir) séu 10,75%, lánstíminn 40 ár og verðbólgan fyrsta árið 7,9%. Til að einfalda hlutina sleppi ég því að greiðslurnar séu mánaðarlegar og miða við að greitt sé af láninu einu sinni á ári. Miðað við jafnar afborganir eins og venjulegast er verður afborgun ársins 1,2 m.kr. og vextirnir 5,16 m.kr. Greiðslan af láninu verður samtals 6,36 m.kr. (530 þús.kr. á mánuði). Í þessu dæmi eru nafnvextir hærri en verðbólgan og raunvextir því jákvæðir. Ef við tökum einfaldlega mismuninn á nafnvöxtunum og verðbólgunni fáum við raunvexti uppá 10,75-7,9 = 2,85%.[2] Með raunvöxtunum getum við reiknað raunvaxtahlutann af vaxtagreiðslunni og fáum að hann er 1,37 m.kr. Afgangurinn af (nafn)vaxtagreiðslunni er uppbót fyrir minnkun á raunvirði höfuðstóls lánsins vegna verðbólgunnar. Í þessu dæmi nemur hún 3,79 m.kr. en sú fjárhæð er 7,9% af upphaflega höfuðstólnum og margfalt hærri fjárhæð en afborgunin skv. samningnum um lánið, sem er 1,2 m.kr. Um þessar mundir eru raunvextir íbúðalána jákvæðir. Það er sennilegt að nafnvextir íbúðalána verði nálægt 10,4% að meðaltali á þessu ári, verðbólgan yfir árið nálægt 7,0% og raunvextirnir verði þá 3,1%. [3] Stærsti hlutinn af nafnvöxtunum í ár er þannig í raun afborgun sem kemur á móti lækkun á raunvirði höfuðstólsins vegna verðbólgu. Á síðasta ári voru nafnvextir óverðtryggðra íbúðalána að meðaltali 5,8%, verðbólgan var 9,6% og raunvextir því neikvæðir, -3,4%. Lántakendur fengu þannig meðgjöf með þessum íbúðalánum (og reyndar fleiri óverðtryggðum lánum) á árinu 2022. Á árinu 2021 voru raunvextir óverðtryggðra íbúðalána einnig neikvæðir, -1,3%, en árin þar á undan voru þeir jákvæðir. Ef horft er til tímabilsins frá 2018 voru raunvextir innan við 4% öll árin en hæstir voru þeir á árinu 2019 þegar þeir voru 3,7%. Á því ári var verðbólgan 2,0%, vextir óverðtryggðra íbúðalána 5,8% og stýrivextir Seðlabankans 3,9%. Mynd 1 sýnir þróun þessara stærða á árunum 2018-2023. Heimildir: Hagvísar Seðlabankans og Peningamál 2023/3. Tölur fyrir 2023 áætlaðar af undirrituðum. Myndin sýnir að raunvextir á þessu ári verða líklegra lægri en þeir voru áður en þeir lækkuðu vegna Covid-19. Verðbólgureikningsskil Ef verðbólgan er lítil skiptir litlu þótt fólk taka ekki tillit til áhrifa hennar á peningalegar stærðir, en ef hún er mikil gera menn mikil mistök ef þeir líta fram hjá þeim breytingum sem verða á verðgildi peninganna vegna verðbólgunnar. Þegar verðbólgan á 8. áratug síðustu aldar var komin í 30-50% var nauðsynlegt að gera breytingar sem tækju mið af verðbólgunni. Vaxtahækkanir til að sporna gegn neikvæðum raunvöxtum vegna verðbólgunnar nægðu sjaldnast til að raunvextir yrðu jákvæðir en þær nægðu til þess að hækka greiðslubyrði nafnvaxtalána mikið. Til að draga úr mikilli greiðslubyrði í byrjun lánstímans var ákveðið að hluti nafnvaxta skyldi bætast við höfuðstól lánsins og greiðast síðar. Þessi hluti hét verðbótaþáttur vaxta. Á árinu 1979 komu svo Ólafslög og verðtryggð lán urðu allsráðandi. Á tímum mikillar verðbólgu verða nafnvextir mjög háir og nafnvirði fjármagnskostnaður getur numið tugum prósenta af tekjum og ruglað allar niðurstöður úr rekstrarreikningum fyrirtækja. Raunvextir sem mæla fjármagnskostnaðinn rétt eru mun lægri og geta jafnvel verið neikvæðir ef nafnvextir eru lægri en verðbólgan. Við þessu var brugðist á árinu 1978 með lagasetningu sem skyldaði fyrirtæki til að taka tillit til verðbólgunnar í reikningsskilum sínum.[4] Það að miða við raunvexti en ekki nafnvexti í reikningum fyrirtækja olli því að hagnaður mældist hærri og þar með hækkuðu tekjuskattar fyrirtækja. Leiðréttingar vegna verðbólgu höfðu áhrif á fleiri liði í reikningum fyrirtækja en yfirleitt voru áhrifin á fjármagnskostnaðinn langstærst. Aðeins um verðtryggingu Margar rannsóknir sýna að fólk á erfitt með að átta sig á áhrifum verðbólgu, sérstaklega á langtímasamninga eins og samninga um lífeyri og húsnæðislán. Þessar rannsóknir sýna líka að margt fólk er mjög fast í hugsunarhætti sem byggir á nafnvirði verðmæta, jafnvel þótt það viti að verðmæti peninganna sem notaðir eru til að mæla verðmætin breytist yfir tíma í takt við breytingar í verðlagi. Tilraunir sýna t.d. að fólk segist vera ánægðara ef það fær launahækkun jafnvel þegar það veit að verðlag hefur hækkað jafn mikið og launin.[5] Það er mögulegt að hluti af skýringunni á því hversu fast fólk heldur í nafnvirði verðmæta tengist hagsmunum. Á verðbólgutímum eru nafnvextir mikið hærri en raunvextirnir þannig að ef ætlunin er að barma sér með því að sýna fram á þunga vaxtabyrði er best að nota nafnvextina. Nokkur hópur fólks hefur að undanförnu lagt sig í framkróka við að gera verðtryggð lán tortryggileg. Fullyrt er að slík lán séu „eitraður kokteill“. Ásthildur Lóa og Ragnar Þór benda á fyrirlestur Jacky Mallet, sem kennir tölvunarfræði í Háskólanum í Reykjavík, um þessi mál. Mallet hefur líka ritað grein um verðtryggð lán sem birtist árið 2013. Þar bendir hún á þann möguleika að höfuðstóll verðtryggðs láns hækki þrátt fyrir að greitt sé af láninu. Þetta nefnir hún neikvæða afborgun (negative amortization) og segir það mjög slæmt fyrirbæri. Það er auðvitað rétt að verðbólga getur haft þau áhrif að verðbætur sem bætast við höfuðstól verðtryggðs láns séu hærri en afborgunin af láninu þannig að nafnvirði höfuðstólsins hækkar þótt greitt sé af láninu. Þetta gat reyndar líka gerst í tilfelli óverðtryggðu lánanna á 8. áratugnum þar sem hluti vaxta tiltekins tímabils var skilgreindur sem verðbótaþáttur og bætt við höfuðstólinn til að jafna raunvirði endurgreiðslna. Ef verðbótaþátturinn var stærri en afborgunin hækkaði höfuðstóllinn að nafnvirði. En í báðum þessum tilfellum gildir að ef leiðrétt er fyrir missýni vegna verðbólgunnar og horft til raunvirðis höfuðstólsins skila afborganir sér alltaf í lækkun höfuðstólsins. Ég hef aldrei tekið annars konar lán til íbúðakaupa en verðtryggð, enda sjaldnast annað í boði. Ég hef lifað það af fjárhagslega að innbyrða nokkra af þessum „eitruðu kokteilum“. Það sama á við um stærsta hluta núlifandi Íslendinga. Í dag á margt fólk í greiðsluerfiðleikum, flestir vegna óverðtryggðra lána sem það tók á árunum 2020-2022 þegar vextir af slíkum lánum voru lágir og verðbólga lítil. Það er vissulega rétt að fólk lendir líka í greiðsluerfiðleikum með verðtryggð lán. Áhættan sem fylgir þeim er þó öðru vísi en áhættan sem fylgir óverðtryggðum lánum og ekki óeðlilegt að fólk velji á milli þeirra út frá áhættufælni/ áhættusækni og mati á líklegri þróun vaxta og verðbólgu. Ég get skilið að fólk sem trúir niðurstöðum Jacky Mallet taki ekki verðtryggð lán og reyni að fá aðra til að taka ekki slík lán. En af hverju heimta líka að fólki eins og mér sem telur verðtryggð lán vera hagstæðan kost verði bannað að taka slík lán? Höfundur er eftirlaunaþegi en starfaði áður hjá Seðlabanka Íslands og þar áður hjá Þjóðhagsstofnun. [1] Í grein Ásthildar Lóu og Ragnars Þórs er sagt frá fólki sem var rukkað um 500 þús. kr. einn mánuð vegna láns, þar af var 10 þús. kr. afborgun en 490 þús. kr. vextir. Íslenskar lánastofnanir lána lengst til 40 ára þannig að ef afborganir eru jafnar verður höfuðstóllinn hæstur 40*12*10 þús. kr. = 4,8 m.kr. Til þess að vextir af þeirri fjárhæð verði 490 þús. á mánuðir (5,88 m.kr. á ári) þurfa vextirnir að vera 123%. [2] Þessi aðferð gefur sæmilega nálgun í þessu tilfelli en rétta formúlan gefur að raunvextir séu 2,64%. [3] Hér er miðað við upplýsingar í Hagvísum Seðlabankans og útreikninga undirritaðs. [4] Þessi lög voru afnumin á 10. áratug síðustu aldar eftir að tekist hafði að hemja verðbólguna. Árni Viljhjálmsson fyrrv. prófessor fjallaði ítarlega um verðbólguleiðrétt reikningsskil, t.d. í riti sem hann nefndi Reikningsskil í verðbólgu. [5] Þessi niðurstaða er nefnd í grein eftir bandaríska hagfræðinginn og nóbelsverðlaunahafann Robert Shiller. Sú grein fjallar aðallega um peningaglýju (money illusions) og verðtryggingu.
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun