Er allt í gulu í þínum skóla? Snæfríður Jóhannesdóttir skrifar 1. september 2024 08:02 Sjálfsvíg eru alþjóðlegt geðheilbrigðisvandamál. Á hverju ári deyja um 700.000 einstaklingar af völdum sjálfsvíga á heimsvísu samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO). Á Íslandi missum við árlega að meðaltali 39 einstaklinga vegna sjálfsvíga. Hvert sjálfsvíg er mikill harmleikur sem hefur gífurleg áhrif á fjölskyldur og samfélög – ekki síst vegna sorgarinnar sem situr eftir. Gulur september er samvinnuverkefni stofnana og félagasamtaka sem vinna saman að því að auka meðvitund samfélagsins um mikilvægi geðræktar og sjálfsvígsforvarna. Forvarnir gegn sjálfsvígum er viðvarandi forgangsverkefni í lýðheilsu sem mikilvægt er að allt samfélagið vinni saman að. Árið 2023 var eitt helsta markmið samvinnunnar að vekja fólk til umhugsunar um andlega líðan samstarfsmanna á vinnustöðum og hvetja fólk til þess að huga að samstarfsfólki sínu. Lögð var áhersla á slagorðið: ,,Er allt í gulu á þínum vinnustað?“ Þetta árið leggur samvinnuverkefnið Gulur september áherslu á ungmenni. Slagorðið í ár er: ,,Er allt í gulu í þínum skóla?“ Sjálfsvíg er fjórða algengasta dánarorsök ungs fólks á aldrinum 15-29 ára á heimsvísu. Hlutfallið er hærra meðal drengja en stúlkna. Samfélagsmiðlar spila sífellt stærra hlutverki í daglegu lífi ungmenna sem er í réttu hlutfalli við aukna netnotkun þess hóps síðasta áratuginn. Veraldarvefnum fylgja vandamál sem hafa mikil áhrif á andlega heilsu ungmenna. Eitt þeirra vandamála er neteinelti sem veldur mikilli vanlíðan hjá ungmennum og getur leitt til sjálfsvígshugsana. Netfíkn getur einnig leitt til kvíða, þunglyndis, einangrunar og að endingu sjálfsvígshugsana. Dæmi um aðra þætti sem stuðla að sjálfsvígum ungmenna eru áföll, notkun hugbreytandi efna, geðræn veikindi, forsaga tengd sjálfsvígum, skyndilegur missir ástvinar, félagsleg höfnun, félagsleg einangrun og jaðarsetning. Mikilvægt er að vekja fólk til vitundar um það að hve upphaf ævi fólks ræður miklu um andlega heilsu þess út lífið. Rannsóknir í taugavísindum sýna að fyrstu 1000 dagarnir í lífi barna hafa varanleg áhrif á framtíðarheilbrigði barna. Þess vegna er það svo aðkallandi að sinna andlegri heilsu og um leið sjálfsvígsforvörnum, allt frá frá meðgöngu einstaklinga og ævi þeirra á enda. Vanræksla og ofbeldi hafa áhrif á efnaskipti og mótun heila barna og getur leitt til skertrar sjálfsmyndar, tengslavanda og hegðunar- og námserfiðleika sem getur leitt til vanlíðunar, þunglyndis og geðraskana. Börn og unglingar þurfa viðunandi stuðning, ekki síst þau sem ganga í gegnum erfiða lífsreynslu. Verndandi þættir gegn sjálfsvígum eru meðal annars jákvæð sjálfsmynd, félagsleg tengsl, umhyggja og stuðningur. Enda þótt uppeldi eitt og sér geti ekki tryggt andlega heilsu ungmenna, þá sýna rannsóknir að ástríki og umhyggja við uppeldi barna stuðlar að bættu andlegu heilbrigði barnsins og skapar mikilvæg langvarandi tilfinningatengsl. Rannsóknir sýna einnig að góð mæting og þátttaka í skóla dragi úr sjálfsvígshugsunum hjá börnum. Sjálfsvígsforvarnaráætlanir sem fylgt er sýna að slík vinna hefur jákvæð áhrif á geðheilbrigði, félagslega aðlögun og viðhorf fólks sem um leið dregur úr hættu á sjálfsvígum. Mikilvægt er að efla enn frekar heilsueflingu og sjálfsvígsforvarnir með víðtækum og fjölþættum sjálfsvígsforvarnaáætlunum. Sjálfsvígsforvarnir krefjast samhæfingar og samvinnu mismunandi aðila og stofnana svo sem skóla, heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu og viðbragðsaðila. Á Íslandi vinnum við eftir Aðgerðaráætlun um sjálfsvígsforvarnir. Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september; dagur sem við köllum gula daginn því gulur er litur sjálfsvígsforvarna. Markmið dagsins er að stuðla að forvörnum gegn sjálfsvígum og um leið minnast þeirra sem fallið hafa fyrir eigin hendi. Við skulum sýna hug í verki þann 10. september með því klæðast gulum klæðum og bjóða upp á gular veitingar. Við skulum svo taka myndir af gulu stemmningunni og deila myndunum á samfélagsmiðlum með myllumerkinu #gulurseptember Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem starfar hjá geðþjónustu Landspítala. Hvert er hægt að leita? Þau sem glíma við sjálfsvígshugsanir er bent á u pplýsingasíma heilsugæslunnar s.1700, netspjallið heilsuvera.is, hjálparsíma Rauða krossins s.1717, á netspjallið 1717.is eða112.is og á Píeta símann s.552-2218. Hægt er að leita til heilsugæslu um land allt á opnunartíma og til bráðamóttöku geðþjónustu eða bráðamóttöku Landspítala. Þau sem misst hafa ástvin í sjálfsvígi er bent á stuðning í Sorgarmiðstöð s. 551-4141. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Geðheilbrigði Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson Skoðun Skoðun Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Sjálfsvíg eru alþjóðlegt geðheilbrigðisvandamál. Á hverju ári deyja um 700.000 einstaklingar af völdum sjálfsvíga á heimsvísu samkvæmt Alþjóðaheilbrigðismálastofnuninni (WHO). Á Íslandi missum við árlega að meðaltali 39 einstaklinga vegna sjálfsvíga. Hvert sjálfsvíg er mikill harmleikur sem hefur gífurleg áhrif á fjölskyldur og samfélög – ekki síst vegna sorgarinnar sem situr eftir. Gulur september er samvinnuverkefni stofnana og félagasamtaka sem vinna saman að því að auka meðvitund samfélagsins um mikilvægi geðræktar og sjálfsvígsforvarna. Forvarnir gegn sjálfsvígum er viðvarandi forgangsverkefni í lýðheilsu sem mikilvægt er að allt samfélagið vinni saman að. Árið 2023 var eitt helsta markmið samvinnunnar að vekja fólk til umhugsunar um andlega líðan samstarfsmanna á vinnustöðum og hvetja fólk til þess að huga að samstarfsfólki sínu. Lögð var áhersla á slagorðið: ,,Er allt í gulu á þínum vinnustað?“ Þetta árið leggur samvinnuverkefnið Gulur september áherslu á ungmenni. Slagorðið í ár er: ,,Er allt í gulu í þínum skóla?“ Sjálfsvíg er fjórða algengasta dánarorsök ungs fólks á aldrinum 15-29 ára á heimsvísu. Hlutfallið er hærra meðal drengja en stúlkna. Samfélagsmiðlar spila sífellt stærra hlutverki í daglegu lífi ungmenna sem er í réttu hlutfalli við aukna netnotkun þess hóps síðasta áratuginn. Veraldarvefnum fylgja vandamál sem hafa mikil áhrif á andlega heilsu ungmenna. Eitt þeirra vandamála er neteinelti sem veldur mikilli vanlíðan hjá ungmennum og getur leitt til sjálfsvígshugsana. Netfíkn getur einnig leitt til kvíða, þunglyndis, einangrunar og að endingu sjálfsvígshugsana. Dæmi um aðra þætti sem stuðla að sjálfsvígum ungmenna eru áföll, notkun hugbreytandi efna, geðræn veikindi, forsaga tengd sjálfsvígum, skyndilegur missir ástvinar, félagsleg höfnun, félagsleg einangrun og jaðarsetning. Mikilvægt er að vekja fólk til vitundar um það að hve upphaf ævi fólks ræður miklu um andlega heilsu þess út lífið. Rannsóknir í taugavísindum sýna að fyrstu 1000 dagarnir í lífi barna hafa varanleg áhrif á framtíðarheilbrigði barna. Þess vegna er það svo aðkallandi að sinna andlegri heilsu og um leið sjálfsvígsforvörnum, allt frá frá meðgöngu einstaklinga og ævi þeirra á enda. Vanræksla og ofbeldi hafa áhrif á efnaskipti og mótun heila barna og getur leitt til skertrar sjálfsmyndar, tengslavanda og hegðunar- og námserfiðleika sem getur leitt til vanlíðunar, þunglyndis og geðraskana. Börn og unglingar þurfa viðunandi stuðning, ekki síst þau sem ganga í gegnum erfiða lífsreynslu. Verndandi þættir gegn sjálfsvígum eru meðal annars jákvæð sjálfsmynd, félagsleg tengsl, umhyggja og stuðningur. Enda þótt uppeldi eitt og sér geti ekki tryggt andlega heilsu ungmenna, þá sýna rannsóknir að ástríki og umhyggja við uppeldi barna stuðlar að bættu andlegu heilbrigði barnsins og skapar mikilvæg langvarandi tilfinningatengsl. Rannsóknir sýna einnig að góð mæting og þátttaka í skóla dragi úr sjálfsvígshugsunum hjá börnum. Sjálfsvígsforvarnaráætlanir sem fylgt er sýna að slík vinna hefur jákvæð áhrif á geðheilbrigði, félagslega aðlögun og viðhorf fólks sem um leið dregur úr hættu á sjálfsvígum. Mikilvægt er að efla enn frekar heilsueflingu og sjálfsvígsforvarnir með víðtækum og fjölþættum sjálfsvígsforvarnaáætlunum. Sjálfsvígsforvarnir krefjast samhæfingar og samvinnu mismunandi aðila og stofnana svo sem skóla, heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu og viðbragðsaðila. Á Íslandi vinnum við eftir Aðgerðaráætlun um sjálfsvígsforvarnir. Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september; dagur sem við köllum gula daginn því gulur er litur sjálfsvígsforvarna. Markmið dagsins er að stuðla að forvörnum gegn sjálfsvígum og um leið minnast þeirra sem fallið hafa fyrir eigin hendi. Við skulum sýna hug í verki þann 10. september með því klæðast gulum klæðum og bjóða upp á gular veitingar. Við skulum svo taka myndir af gulu stemmningunni og deila myndunum á samfélagsmiðlum með myllumerkinu #gulurseptember Höfundur er hjúkrunarfræðingur sem starfar hjá geðþjónustu Landspítala. Hvert er hægt að leita? Þau sem glíma við sjálfsvígshugsanir er bent á u pplýsingasíma heilsugæslunnar s.1700, netspjallið heilsuvera.is, hjálparsíma Rauða krossins s.1717, á netspjallið 1717.is eða112.is og á Píeta símann s.552-2218. Hægt er að leita til heilsugæslu um land allt á opnunartíma og til bráðamóttöku geðþjónustu eða bráðamóttöku Landspítala. Þau sem misst hafa ástvin í sjálfsvígi er bent á stuðning í Sorgarmiðstöð s. 551-4141.
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun