Í skugga kerfis sem brást! Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir skrifar 8. maí 2025 00:00 Opið bréf til Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, Félagsbústaða og Félags- og húsnæðismálaráðherra Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík því hún hafði ekki borgað leigu í þrjá mánuði. Hún sat eftir ein og ráðalaus með eigur sínar í plastpokum á gangstéttinni – og Ísland, sem segist byggja á velferð, horfði á. Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur: Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól? Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik. Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. Við verðum að gera betur. Lausnir sem virka – og ættu að vera sjálfsagðar Það ætti að vera hægt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og eiga rétt á bótum. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna kerfislegra örðugleika. Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir. Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa – t.d. með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala. Norðurlöndin – lausnir með lengri fresti og samningaleið Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni. Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði. Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð, sveigjanleika og varúð áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar. Húsaleigubætur sem renna beint til leigusala Í Noregi er bostøtte greidd beint til leigusala fyrir þá sem þess óska. Í Danmörku er boligstøtte algeng og oft greidd beint til leigusala. Í Finnlandi er General Housing Allowance greiddur beint til leigusala við ákveðnar aðstæður. Í Svíþjóð er bostadsbidrag yfirleitt greiddur til leigjanda, en hægt er að óska eftir að hann fari beint til leigusala. Önnur kerfi sem veita raunverulegt skjól: 1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika. 2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) Ef leigjandi er viðkvæmur (t.d. með örorku, geðraskanir) er leigan greidd beint til leigusala. Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum. 3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu. Slík kerfi draga úr hættu á vanskilum og útburði, og veita fólki með flóknar aðstæður raunverulegt öryggi. Þetta tryggir bæði öryggi leigjandans og dregur úr álagi á félagsleg úrræði og neyðarskýli. ✍️ Tillaga Við leggjum til að sett verði skýr og mannúðleg reglugerð sem heimilar eða krefst þess í ákveðnum tilfellum, að húsaleiga sé greidd beint frá TR til Félagsbústaða. Þetta myndi: Draga úr hættu á útburði, Létta á félagskerfinu og neyðarskýlum, Veita fólki öruggt skjól sem það hefur lögvarinn rétt á. Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að lyfta, vernda og veita öryggi. Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag. Heimildir: Félagsbústaðir – Leigusamningur og stuðningur OECD – Norway: Tax and Benefit systems Info Norden – Housing benefit in Sweden National Housing Welfare Statistics – Finland & Denmark Eurofound – Housing insecurity in Europe (skýrslur um félagslegt húsnæði og útburði) Department for Work and Pensions – UK: Universal Credit housing payments Housing Agency Ireland – Overview of HAP (Housing Assistance Payment) Höfundur er Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir, trúnaðarmaður Samtaka aðstandenda og fíknisjúkra Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fíkn Málefni heimilislausra Reykjavík Mest lesið Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas Skoðun Skoðun Skoðun Landbúnaður á tímamótum – Við þurfum nýja stefnu Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Sjómenn til hamingju! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leyfum mennskunni að sigra Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Fjölskyldan fyrst Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað er markaðsverð á fiski? Sverrir Haraldsson skrifar Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar Skoðun Fæðing Ísraels - Líkum misþyrmt BIrgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Við eigum allt. Af hverju finnst okkur samt vanta eitthvað? Valentina Klaas skrifar Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Tíðaheilbrigði er lykilatriði í jafnrétti kynjanna Berit Mueller skrifar Skoðun Þjóðarmorð – frá orðfræðilegu sjónarmiði Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Þakkir til starfsfólk Janusar Sigrún Ósk Bergmann skrifar Skoðun Mun gervigreindin senda konur heim? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Frá, frá, frá. Fúsa liggur á Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Nokkur orð um stöðuna Dögg Þrastardóttir skrifar Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun #blessmeta – þriðja grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvernig tryggir þú stærstu fjárfestingu lífins? Berglind Halla Elíasdóttir skrifar Skoðun Ritunarramminn - verkfæri fyrir kennara! Katrín Ósk Þráinsdóttir skrifar Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar Skoðun Feluleikur Þorgerðar Katrínar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ráðalaus ráðherra Högni Elfar Gylfason skrifar Skoðun Spólum til baka Snævar Ingi Sveinsson skrifar Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Sjá meira
Opið bréf til Velferðarsviðs Reykjavíkurborgar, Félagsbústaða og Félags- og húsnæðismálaráðherra Í vikunni var Sigurbjörg Jónsdóttir borin út úr félagslegu húsnæði sínu í Reykjavík því hún hafði ekki borgað leigu í þrjá mánuði. Hún sat eftir ein og ráðalaus með eigur sínar í plastpokum á gangstéttinni – og Ísland, sem segist byggja á velferð, horfði á. Við sem samfélag þurfum að spyrja okkur: Hvernig getur það gerst að kona sem hefur orðið fyrir ofbeldi í eigin húsnæði og er háð almannatryggingum fái ekki vernd? Hvernig getur tveggja daga fyrirvari verið talinn nægur til að svipta hana öryggi og skjól? Það sem verra er: Þetta er ekki einstakt atvik. Þetta er birtingarmynd kerfis sem oft virkar of hægt, of harðneskjulega og of kerfisbundið gegn þeim sem þurfa mest á hjálp að halda. Við verðum að gera betur. Lausnir sem virka – og ættu að vera sjálfsagðar Það ætti að vera hægt að tryggja að leigugreiðslur fari beint frá Tryggingastofnun (TR) til Félagsbústaða fyrir þá sem búa í félagslegu húsnæði og eiga rétt á bótum. Þetta myndi koma í veg fyrir vanskil og tryggja að fólk í viðkvæmri stöðu lendi ekki á götunni vegna kerfislegra örðugleika. Á Íslandi er hægt að sækja um húsnæðisbætur og sérstakan húsnæðisstuðning sem eru greiddir beint til leigusala og dregnir frá leigu. Þetta ferli krefst þó virkrar þátttöku leigjanda og getur reynst flókið fyrir þá sem glíma við félagslegar eða andlegar áskoranir. Það er því afar mikilvægt að kerfið bjóði upp á einfaldari og sjálfvirkari leið fyrir viðkvæma hópa – t.d. með sérstakri klausu í samningi eða samþykkt við upphaf leigu, þar sem viðkomandi bótakerfi greiðir leiguna beint til leigusala. Norðurlöndin – lausnir með lengri fresti og samningaleið Þótt grunnkerfið á Norðurlöndunum sé svipað því sem tíðkast á Íslandi – að húsnæðisbætur og stuðningur séu veittir beint til leigusala við ákveðnar aðstæður – þá er umtalsverður munur á framkvæmdinni. Í löndum eins og Noregi, Danmörku og Svíþjóð: Er algengt að leigjandi fái mun lengri frest áður en gripið er til aðgerða vegna vanskila. Eru félagslegar þjónustur virkar í því að bjóða samningaleið, aðlögun greiðslna eða tímabundna niðurfellingu. Er meira svigrúm til að virkja aðstoð áður en einstaklingur missir húsnæði. Í þessum löndum er lögð meiri áhersla á samráð, sveigjanleika og varúð áður en gripið er til útburðar – í anda félagslegs réttlætis og velferðar. Húsaleigubætur sem renna beint til leigusala Í Noregi er bostøtte greidd beint til leigusala fyrir þá sem þess óska. Í Danmörku er boligstøtte algeng og oft greidd beint til leigusala. Í Finnlandi er General Housing Allowance greiddur beint til leigusala við ákveðnar aðstæður. Í Svíþjóð er bostadsbidrag yfirleitt greiddur til leigjanda, en hægt er að óska eftir að hann fari beint til leigusala. Önnur kerfi sem veita raunverulegt skjól: 1. Írland – Housing Assistance Payment (HAP) Ríkið greiðir alla leiguna beint til leigusala. Leigjandinn greiðir lítið framlag til sveitarfélagsins. Kerfið er sjálfvirkt og hannað til að tryggja stöðugleika. 2. Bretland – Universal Credit (Housing Element) Ef leigjandi er viðkvæmur (t.d. með örorku, geðraskanir) er leigan greidd beint til leigusala. Ferlið heitir Managed Payment to Landlord og krefst ekki mikillar þátttöku frá einstaklingnum sjálfum. 3. Noregur – Bostøtte + félagslegar greiðslur Í félagslegu húsnæði, ef tekjur eru lágar, getur öll leigan verið greidd úr opinberum sjóðum. Greiðslur fara þá beint til leigusala án milligöngu. Slík kerfi draga úr hættu á vanskilum og útburði, og veita fólki með flóknar aðstæður raunverulegt öryggi. Þetta tryggir bæði öryggi leigjandans og dregur úr álagi á félagsleg úrræði og neyðarskýli. ✍️ Tillaga Við leggjum til að sett verði skýr og mannúðleg reglugerð sem heimilar eða krefst þess í ákveðnum tilfellum, að húsaleiga sé greidd beint frá TR til Félagsbústaða. Þetta myndi: Draga úr hættu á útburði, Létta á félagskerfinu og neyðarskýlum, Veita fólki öruggt skjól sem það hefur lögvarinn rétt á. Kerfið á ekki að verða fólki að falli. Það á að lyfta, vernda og veita öryggi. Við skuldum Sigurbjörgu – og þeim sem eftir fylgja – að bregðast við og breyta kerfinu fólkinu í hag. Heimildir: Félagsbústaðir – Leigusamningur og stuðningur OECD – Norway: Tax and Benefit systems Info Norden – Housing benefit in Sweden National Housing Welfare Statistics – Finland & Denmark Eurofound – Housing insecurity in Europe (skýrslur um félagslegt húsnæði og útburði) Department for Work and Pensions – UK: Universal Credit housing payments Housing Agency Ireland – Overview of HAP (Housing Assistance Payment) Höfundur er Harpa Hildiberg Böðvarsdóttir, trúnaðarmaður Samtaka aðstandenda og fíknisjúkra
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun
Skoðun Tími til kerfisbundinna breytinga í samfélagstúlkun – ákall til stjórnvalda Anna Karen Svövudóttir skrifar
Skoðun Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Borgarlína, barnleysi og bíllaus lífstíll – hentar það Kópavogi? Einar Jóhannes Guðnason skrifar
Skoðun Kynbundinn munur í tekjum á efri árum Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Hvalveiðar eru ekki mannréttindi. Þetta er atvinnugrein sem hefur mistekist Ed Goodall skrifar
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Um spretthóp og lestrarkennslu. Hvatning til mennta- og barnamálaráðherra um faglega starfshætti Auður Soffíu Björgvinsdóttir Skoðun