5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júlí 2025 06:02 Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson Skoðun Skoðun Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun