5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 3. júlí 2025 06:02 Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Við höfum þegar rætt hvernig gervigreind getur létt á óbærilegu álagi af kennurum, hvernig hún getur opnað dyr að einstaklingsmiðuðu námi fyrir hvern einasta nemanda og jafnað leikinn milli þéttbýlis og dreifbýlis. Við höfum einnig farið yfir mikilvægi áhættustýringar til að tryggja öryggi og siðferði. En spurningin sem brennur á vörum okkar nú er: Hvernig förum við úr hugmyndum í framkvæmd? Hvernig breytum við þessari sýn í raunveruleika í íslenskum skólum? Ísland getur og á að verða í fararbroddi í nýtingu gervigreindar í menntun. Við erum smá, tæknivædd og sveigjanleg þjóð með sterkt opinbert skólakerfi. Þessi eiginleiki gerir Ísland að kjörnum framverði í menntabyltingu með gervigreind. En til að nýta þetta tækifæri þurfum við meira en bara góðan vilja; við þurfum samræmda og markvissa áætlun. Aðgerðir einstakra sveitarfélaga eða skóla eru góðra gjalda verðar, en til að ná raunverulegum, jöfnum árangri á landsvísu þarf samstillt átak. Hér er drög að 5 ára vegvísi sem gæti stýrt innleiðingu gervigreindar í íslenska grunnskólakerfið, frá fyrstu tilraunum til fullrar samþættingar. Ár 1: Grunnurinn lagður – Fyrsta skrefið skiptir máli (2025-2026) Fyrsta árið leggjum við traustan grunn og byggjum upp sameiginlegan skilning. 1.1 Stofnun Verkteymis: Mennta- og barnamálaráðuneytið, í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga, stofnar landsbundið verkefnateymi um gervigreind í menntun. Í teyminu sitja kennarar, skólastjórnendur, tæknisérfræðingar, persónuverndarfulltrúar og fulltrúar frá háskólasamfélaginu. Hlutverk þeirra er að draga fram framtíðarsýn og setja skýr markmið. 1.2 Stefnumótun og Siðareglur: Þetta teymi semur skýrar leiðbeiningar um notkun gervigreindar sem nær yfir persónuvernd, siðferði, ábyrgð og gagnsemi. Byggt er á finnsku og evrópsku fordæmi. Áhersla er lögð á að byggja traust og draga úr ótta. 1.3 Tilraunaverkefni (Pilots) – Markviss lærdómur: Valdir eru fáir "tilraunaskólar" á ólíkum svæðum (t.d. í Reykjavík, á landsbyggðinni og skóli með hátt hlutfall nemenda af erlendum uppruna). Hver skóli prófar afmarkaða lausn, t.d. aðlögunarhæfan stærðfræðihugbúnað, gervigreindarlestrarþjálfara eða gervigreind í stjórnun. Lykilatriðið er að safna gögnum og reynslu. 1.4 Þjálfun og gervigreindarlæsi: Byrjað er að halda vinnustofur og fræðslufundi fyrir skólastjórnendur og kennara um hvað gervigreind er, hvernig hún er notuð erlendis og hvaða tækifæri og áhættur felast í henni. Markmiðið er að afmýta tæknina og byggja upp almennt gervigreindarlæsi. Afrakstur árs 1: Verkefnateymi í fullum gangi. Skýrar siðareglur. Tilraunaskólar hafið innleiðingu; Grunngögn um kennsluálag og námsárangri safnað. Ár 2-3: Útfærsla og skölun – Byggjum á árangri, stig af stigi (2026-2028) Á þessum árum er komið að því að taka það sem virkaði í tilraunaverkefnunum og dreifa því til fleiri. 2.1 Mat á árangri tilraunaverkefna: Niðurstöður tilraunaverkefna eru ítarlega greindar. Hvaða tæki skiluðu mestum árangri? Hvaða áskoranir komu upp? Skýrsla er gefin út og kynnt fyrir öllu skólasamfélaginu til að byggja upp traust. 2.2 Stigvaxandi innleiðing: Byrjað er að innleiða bestu lausnirnar í fleiri skólum, t.d. öllum skólum á tilteknu landsvæði eða fyrir ákveðinn árgang á landsvísu. Innleiðingarhraði ræðst af niðurstöðum og viðbrögðum. 2.3 Öflug endurmenntun og stuðningur: Komið er á fót samræmdu endurmenntunarkerfi fyrir kennara. Kennarar í tilraunaskólum verða leiðbeinendur fyrir aðra. Áhersla er lögð á hagnýta notkun gervigreindar í kennslufræði og hvernig á að nýta gögnin sem hún býr til. 2.4 Innviðir og tækjabúnaður: Metið er hvernig núverandi tæknilegir innviðir styðja við víðtæka innleiðingu. Farið er í nauðsynlegar uppfærslur á netkerfum og tryggt að allir nemendur hafi aðgang að viðeigandi tækjum. Afrakstur ára 2-3: Meiri hluti skóla er farinn að nýta gervigreind á einhvern hátt; mælanlegur ávinningur í kennsluálagi og námsárangri byrjar að koma fram; stór hópur kennara hefur fengið þjálfun. Ár 4-5: Samþætting og hámörkun – Gervigreindin sem eðlilegur samstarfsaðili (2028-2030) Nú er gervigreind orðin sjálfsagður hluti af skólastarfinu. Áherslan færist frá innleiðingu yfir í stöðugar umbætur og nýsköpun. 3.1 Full samþætting: Gervigreindartæki eru orðin eðlilegur hluti af daglegu starfi kennara og nemenda. Nám í stafrænu læsi fyrir nemendur inniheldur nú ítarlega fræðslu um gervigreind – hvað hún er, hvernig hún virkar og hvernig á að nota hana á ábyrgan hátt. 3.2 Háþróuð notkun: Könnuð eru ný tækifæri. Til dæmis notkun gervigreindar til að greina þróun nemendahópa yfir lengri tíma, persónulega leiðsögn í náms- og starfsvali, eða jafnvel nýstárleg forrit í skapandi greinum. 3.3 Stöðug umbót og nýsköpun: Komið er á fót kerfi fyrir stöðugt eftirlit með árangri gervigreindarlausna og reglulega endurskoðun á stefnu og verklagi. Fylgst er með alþjóðlegri þróun og nýjar, áhugaverðar lausnir prófaðar. 3.4 Sjálfbær fjármögnun: Tryggt er að fjármögnun fyrir gervigreindartæki, þjálfun og viðhald sé orðin fastur liður í fjárhagsáætlunum, fremur en að vera háð tímabundnum styrkjum. Afrakstur ára 4-5: Gervigreind er orðin órjúfanlegur hluti af skólastarfinu. Mælanlegur ávinningur í námsárangri, jöfnuði og starfsánægju kennara er sýnilegur. Ísland er orðið fyrirmynd í ábyrgri innleiðingu gervigreindar í menntun. Helstu áherslur vegvísisins: Forysta og stefna: Landsbundin stefnumótun er nauðsynleg til að forðast ójöfnuð. Þjálfun og færni: Kennarar verða að vera reiðubúnir til að nýta tæknina. Gagnsæi og ábyrgð: Skýrar reglur um notkun gagna og reiknirita. Fasaskipt innleiðing: Byrjað smátt, lært af reynslu og skalast upp. Samvinna: Milli ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra. Ákall til forystu Innleiðing gervigreindar er ekki verkefni sem lýkur heldur stöðugt ferli. Menntabylting gervigreindar er hafin. Ábyrgðin á því að Ísland verði ekki undir í þeirri vegferð hvílir nú á okkar herðum. Með sameinuðu átaki ráðuneyta, sveitarfélaga, skóla og foreldra getum við tryggt að íslenski skólinn verði ekki aðeins tæknivæddur, heldur áfram í fararbroddi hvað varðar jöfnuð, ágæti og námsgleði fyrir alla. Spurningin er ekki hvort við tökum þetta skref, heldur hvenær við tökum það með fullum krafti og sameiginlegri sýn. Eða að við sem sættum okkur ekki við að Ísland dragist aftur úr og verði stafræn nýlenda þar sem börnin okkar og barnabörn nýta gervigreindina til að gera hlutina fyrir sig og verða stafrænir neytendur en ekki frumkvöðlar, fyrirmyndir og hamingjusamt fullorðið fólk, tökum málin í okkar hendur og stofnum okkar eigin skóla, skóla framtíðarinnar, og skiljum þannig önnur börn eftir, en viljum við það? En kannski er það það sem þarf til að ýta við stjórnvöldum. Fyrir mér er svarið einfalt, tækifæri stjórnvalda er núna, annars munum við gera þetta sjálf. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun