Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir, Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir og Sandra Dís Sigurðardóttir skrifa 27. apríl 2025 21:00 Kæri heilbrigðisráðherra, Við stöndum frammi fyrir alvarlegri og vaxandi áskorun í geðheilbrigðismálum. Mikilvægum úrræðum er lokað, biðlistar lengjast, fólk fær í mörgum tilfellum ekki þjónustu fyrr en það er komið í mikinn vanda og heilbrigðisstarfsfólk vinnur við sífelldan niðurskurð og auknar kröfur. Þrátt fyrir stefnur í geðheilbrigðismálum, aðgerðaráætlun til ársins 2027 og margítrekuð loforð, nú síðast í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar virðast breytingar ekki ganga eftir. Í stað þess að fyrirbyggja vanda, vinnur kerfið oftast við að slökkva elda og það kostar okkur dýrmæt lífsgæði og mikinn fjárhagslegan og samfélagslegan kostnað. Geðheilbrigðisþjónusta á ekki að vera undirflokkur heilbrigðiskerfisins. Hún er mikilvægur og ómissandi hluti af heilbrigðiskerfinu rétt eins og meðferð við líkamlegum veikindum. Ef fólk fær ekki viðeigandi aðstoð þegar þörf er á getur það haft alvarlegar afleiðingar, bæði fyrir einstaklinga, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Hvað er iðjuþjálfun og hvers vegna skiptir hún máli? Iðjuþjálfar ljúka fjögurra ára háskólanámi í heilbrigðisvísindum sem er einungis kennt við Háskólann á Akureyri. Námið skiptist í þriggja ára BSc. nám og eins árs starfsréttindanám til diplómu á meistarastigi. Starfsheitið iðjuþjálfi er lögverndað og veitt af Embætti landlæknis. Þeir starfa samkvæmt lögum um heilbrigðisstarfsmenn nr. 34/2012. Sérhæfing iðjuþjálfa felur í sér að styðja fólk við að takast á við daglegt líf og auka þátttöku í merkingarbærri iðju, þ.e. athöfnum sem skipta einstaklinginn máli, hvort sem það er sjálfsumönnun, vinna, nám, félagslíf, tómstundir eða hlutverk innan fjölskyldu og samfélags. Iðjuþjálfar á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustu Það vekur áhyggjur okkar hversu fáir iðjuþjálfar starfa á fyrsta og öðru stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem lögð er áhersla á forvarnir og snemmtæka íhlutun. Á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem unnið er með alvarleg veikindi og flókna þjónustuþörf gegna iðjuþjálfar mikilvægu hlutverki, bæði á Landspítalanum og á Sjúkrahúsinu á Akureyri þar sem iðjuþjálfun á sér langa sögu. Þeir einstaklingar sem leita sér þar aðstoðar hafa oft þegar farið í gegnum fyrsta og annað stig þjónustunnar án þess að ná nægum bata. Á Landspítalanum og Sjúkrahúsinu á Akureyri hafa iðjuþjálfar starfað í áraraðir með skjólstæðingum að því að viðhalda og endurheimta færni í daglegu lífi, auka virkni og styðja við þátttöku í samfélaginu. Þeir leiða hópmeðferðir, veita einstaklingsviðtöl, leggja mat á umhverfi skjólstæðinga og undirbúa þá fyrir útskrift með aukið sjálfstæði og lífsgæði að leiðarljósi. En til þess að ná raunverulegum árangri í geðheilbrigðisþjónustu þarf að tryggja að iðjuþjálfar séu sýnilegir og virkir þátttakendur á öllum stigum þjónustunnar, ekki síst á fyrsta og öðru stigi. Með því að hafa aðkomu iðjuþjálfa snemma í ferlinu, til dæmis á heilsugæslu, í leik- og grunnskólum, félagsþjónustu og öðrum forvarnartengdum vettvöngum, skapast tækifæri til að grípa fólk áður en vandi eykst. Hvað er snemmtæk íhlutun? Snemmtæk íhlutun í geðheilbrigðisþjónustu felur í sér að veita stuðning og úrræði á fyrstu stigum geðrænna áskoranna, áður en þau verða alvarleg eða langvarandi. Þetta á við um bæði börn, ungmenni og fullorðna sem sýna fyrstu einkenni eins og kvíða, depurð, streitu eða félagslega einangrun. Snemmtæk íhlutun iðjuþjálfa getur skilað verulegum heilsuhagfræðilegum ávinningi, þar sem hún getur dregið úr líkum á að einstaklingar þurfi bráða- eða innlagnarþjónustu á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, sem er mun kostnaðarsamari. Með því að grípa snemma inn í má auka líkur á bata, minnka þörf fyrir innlögn og lyfjameðferð, draga úr félagslegum afleiðingum eins og brottfalli úr skóla eða vinnu og lækka kostnað fyrir einstaklinga, heilbrigðiskerfið og samfélagið í heild. Að bíða með geðheilbrigðisþjónustu þar til einstaklingur er í miklum vanda er eins og að vökva plöntu aðeins þegar hún er að visna. Ef við sinnum ekki moldinni, birtunni og vatninu strax á plantan erfitt með að dafna. Kæri heilbrigðisráðherra – nú er tíminn til að bregðast við Ef við ætlum að byggja upp geðheilbrigðisþjónustu sem virkar þarf að tryggja að allir þættir kerfisins vinni saman, frá snemmtækri íhlutun til sérhæfðrar þjónustu. Við hvetjum til þess að horft verði til framtíðar og iðjuþjálfar verði nýttir markvisst á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustunnar og að tryggt verði betra aðgengi að sérhæfðri fagþekkingu í nærumhverfi fólks. Með því má styðja við einstaklinga fyrr í ferlinu og bæta árangur þjónustunnar í heild. Höfundar eru með BSc í iðjuþjálfunarfræði og eru að ljúka starfsréttindanámi í iðjuþjálfun. Heimildir og stuðningsefni: Das, J. K., Salam, R. A., Lassi, Z. S., Khan, M. N., Mahmood, W., Patel, V. og Bhutta, Z. A. (2016). Interventions for adolescent mental health: An overview of systematic reviews. Journal of Adolescent Health, 59(4), 49-60. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2016.06.020 Guðrún Pálmadóttir, Kristjana Fenger, Þóra Leósdóttir og Snæfríður Egilson. (2024). Saga fags og fræða II: Iðjuþjálfun á Íslandi 1997-2024. Iðjuþjálfinn, 45(1), 45-53. https://www.ii.is/media/idjuthjalfinn/Idjuthalfinn_2024_loka_2.pdf Lannigan, E. G. og Noyes, S. (2019). Occupational therapy interventions for adults living with serious mental illness. The American Journal of Occupational Therapy, 73, e7305395010. https://doi.org/10.5014/ajot.2019.735001 Ríkisendurskoðun. (2022). Geðheilbrigðisþjónusta: Stefna - skipulag - kostnaður - árangur.https://www.rikisend.is/reskjol/files/Skyrslur/2022-gedheilbrigdismal.pdf?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR7glUbPWdo9YizJPSAmOCSw58L-maBBSHhLhr1RFcNT7qORE4A8_N_8F2qr_g_aem_22dzZaffQWLQi3Gmu266oA Stjórnarráð Íslands. (2024). Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnar Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins.https://www.stjornarradid.is/library/05-Rikisstjorn/Stjornarsattmali-S-C-F-21-desember-2024.pdf Thomas, E. C., Read, H., Neumann, N., Zagorac, S., Taylor, C., Kramer, I., Fisher, R. M. og De Angelis, T. (2022). Implementation of occupational therapy within early intervention in psychosis services: Results from a national survey. Early Intervention in Psychiatry, 17(7), 652-661. https://doi.org/10.1111/eip.13359 Victoria Department of Health. (2021). Early intervention in mental illness.https://www.health.vic.gov.au/prevention-and-promotion/early-intervention-in-mental-illness Warner, A. R., Lavagnino, L., Glazier, S., Hamilton, J. og Lane, S. D. (2022). Inpatient early intervention for serious mental illnesses is associated with fewer rehospitalizations compared with treatment as usual in a high-volume public psychiatric hospital setting. Journal of Psychiatric Practice, 28(1), 24-35. https://doi.org/10.1097/pra.0000000000000596 Þingskjal nr. 1081/2017-2018. Skýrsla heilbrigðisráðherra um geðheilbrigðismál og framkvæmd geðheilbrigðisáætlunar. Þingskjal nr. 1912/2022-2023. Þingsályktun um aðgerðaráætlun í geðheilbrigðismálum fyrir árin 2023-2027. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Heilbrigðismál Háskólar Mest lesið Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Verri framkoma en hjá Trump Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Sjá meira
Kæri heilbrigðisráðherra, Við stöndum frammi fyrir alvarlegri og vaxandi áskorun í geðheilbrigðismálum. Mikilvægum úrræðum er lokað, biðlistar lengjast, fólk fær í mörgum tilfellum ekki þjónustu fyrr en það er komið í mikinn vanda og heilbrigðisstarfsfólk vinnur við sífelldan niðurskurð og auknar kröfur. Þrátt fyrir stefnur í geðheilbrigðismálum, aðgerðaráætlun til ársins 2027 og margítrekuð loforð, nú síðast í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar virðast breytingar ekki ganga eftir. Í stað þess að fyrirbyggja vanda, vinnur kerfið oftast við að slökkva elda og það kostar okkur dýrmæt lífsgæði og mikinn fjárhagslegan og samfélagslegan kostnað. Geðheilbrigðisþjónusta á ekki að vera undirflokkur heilbrigðiskerfisins. Hún er mikilvægur og ómissandi hluti af heilbrigðiskerfinu rétt eins og meðferð við líkamlegum veikindum. Ef fólk fær ekki viðeigandi aðstoð þegar þörf er á getur það haft alvarlegar afleiðingar, bæði fyrir einstaklinga, fjölskyldur þeirra og samfélagið í heild. Hvað er iðjuþjálfun og hvers vegna skiptir hún máli? Iðjuþjálfar ljúka fjögurra ára háskólanámi í heilbrigðisvísindum sem er einungis kennt við Háskólann á Akureyri. Námið skiptist í þriggja ára BSc. nám og eins árs starfsréttindanám til diplómu á meistarastigi. Starfsheitið iðjuþjálfi er lögverndað og veitt af Embætti landlæknis. Þeir starfa samkvæmt lögum um heilbrigðisstarfsmenn nr. 34/2012. Sérhæfing iðjuþjálfa felur í sér að styðja fólk við að takast á við daglegt líf og auka þátttöku í merkingarbærri iðju, þ.e. athöfnum sem skipta einstaklinginn máli, hvort sem það er sjálfsumönnun, vinna, nám, félagslíf, tómstundir eða hlutverk innan fjölskyldu og samfélags. Iðjuþjálfar á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustu Það vekur áhyggjur okkar hversu fáir iðjuþjálfar starfa á fyrsta og öðru stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem lögð er áhersla á forvarnir og snemmtæka íhlutun. Á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, þar sem unnið er með alvarleg veikindi og flókna þjónustuþörf gegna iðjuþjálfar mikilvægu hlutverki, bæði á Landspítalanum og á Sjúkrahúsinu á Akureyri þar sem iðjuþjálfun á sér langa sögu. Þeir einstaklingar sem leita sér þar aðstoðar hafa oft þegar farið í gegnum fyrsta og annað stig þjónustunnar án þess að ná nægum bata. Á Landspítalanum og Sjúkrahúsinu á Akureyri hafa iðjuþjálfar starfað í áraraðir með skjólstæðingum að því að viðhalda og endurheimta færni í daglegu lífi, auka virkni og styðja við þátttöku í samfélaginu. Þeir leiða hópmeðferðir, veita einstaklingsviðtöl, leggja mat á umhverfi skjólstæðinga og undirbúa þá fyrir útskrift með aukið sjálfstæði og lífsgæði að leiðarljósi. En til þess að ná raunverulegum árangri í geðheilbrigðisþjónustu þarf að tryggja að iðjuþjálfar séu sýnilegir og virkir þátttakendur á öllum stigum þjónustunnar, ekki síst á fyrsta og öðru stigi. Með því að hafa aðkomu iðjuþjálfa snemma í ferlinu, til dæmis á heilsugæslu, í leik- og grunnskólum, félagsþjónustu og öðrum forvarnartengdum vettvöngum, skapast tækifæri til að grípa fólk áður en vandi eykst. Hvað er snemmtæk íhlutun? Snemmtæk íhlutun í geðheilbrigðisþjónustu felur í sér að veita stuðning og úrræði á fyrstu stigum geðrænna áskoranna, áður en þau verða alvarleg eða langvarandi. Þetta á við um bæði börn, ungmenni og fullorðna sem sýna fyrstu einkenni eins og kvíða, depurð, streitu eða félagslega einangrun. Snemmtæk íhlutun iðjuþjálfa getur skilað verulegum heilsuhagfræðilegum ávinningi, þar sem hún getur dregið úr líkum á að einstaklingar þurfi bráða- eða innlagnarþjónustu á þriðja stigi geðheilbrigðisþjónustu, sem er mun kostnaðarsamari. Með því að grípa snemma inn í má auka líkur á bata, minnka þörf fyrir innlögn og lyfjameðferð, draga úr félagslegum afleiðingum eins og brottfalli úr skóla eða vinnu og lækka kostnað fyrir einstaklinga, heilbrigðiskerfið og samfélagið í heild. Að bíða með geðheilbrigðisþjónustu þar til einstaklingur er í miklum vanda er eins og að vökva plöntu aðeins þegar hún er að visna. Ef við sinnum ekki moldinni, birtunni og vatninu strax á plantan erfitt með að dafna. Kæri heilbrigðisráðherra – nú er tíminn til að bregðast við Ef við ætlum að byggja upp geðheilbrigðisþjónustu sem virkar þarf að tryggja að allir þættir kerfisins vinni saman, frá snemmtækri íhlutun til sérhæfðrar þjónustu. Við hvetjum til þess að horft verði til framtíðar og iðjuþjálfar verði nýttir markvisst á öllum stigum geðheilbrigðisþjónustunnar og að tryggt verði betra aðgengi að sérhæfðri fagþekkingu í nærumhverfi fólks. Með því má styðja við einstaklinga fyrr í ferlinu og bæta árangur þjónustunnar í heild. Höfundar eru með BSc í iðjuþjálfunarfræði og eru að ljúka starfsréttindanámi í iðjuþjálfun. Heimildir og stuðningsefni: Das, J. K., Salam, R. A., Lassi, Z. S., Khan, M. N., Mahmood, W., Patel, V. og Bhutta, Z. A. (2016). Interventions for adolescent mental health: An overview of systematic reviews. Journal of Adolescent Health, 59(4), 49-60. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2016.06.020 Guðrún Pálmadóttir, Kristjana Fenger, Þóra Leósdóttir og Snæfríður Egilson. (2024). Saga fags og fræða II: Iðjuþjálfun á Íslandi 1997-2024. Iðjuþjálfinn, 45(1), 45-53. https://www.ii.is/media/idjuthjalfinn/Idjuthalfinn_2024_loka_2.pdf Lannigan, E. G. og Noyes, S. (2019). Occupational therapy interventions for adults living with serious mental illness. The American Journal of Occupational Therapy, 73, e7305395010. https://doi.org/10.5014/ajot.2019.735001 Ríkisendurskoðun. (2022). Geðheilbrigðisþjónusta: Stefna - skipulag - kostnaður - árangur.https://www.rikisend.is/reskjol/files/Skyrslur/2022-gedheilbrigdismal.pdf?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTEAAR7glUbPWdo9YizJPSAmOCSw58L-maBBSHhLhr1RFcNT7qORE4A8_N_8F2qr_g_aem_22dzZaffQWLQi3Gmu266oA Stjórnarráð Íslands. (2024). Stefnuyfirlýsing ríkisstjórnar Samfylkingar, Viðreisnar og Flokks fólksins.https://www.stjornarradid.is/library/05-Rikisstjorn/Stjornarsattmali-S-C-F-21-desember-2024.pdf Thomas, E. C., Read, H., Neumann, N., Zagorac, S., Taylor, C., Kramer, I., Fisher, R. M. og De Angelis, T. (2022). Implementation of occupational therapy within early intervention in psychosis services: Results from a national survey. Early Intervention in Psychiatry, 17(7), 652-661. https://doi.org/10.1111/eip.13359 Victoria Department of Health. (2021). Early intervention in mental illness.https://www.health.vic.gov.au/prevention-and-promotion/early-intervention-in-mental-illness Warner, A. R., Lavagnino, L., Glazier, S., Hamilton, J. og Lane, S. D. (2022). Inpatient early intervention for serious mental illnesses is associated with fewer rehospitalizations compared with treatment as usual in a high-volume public psychiatric hospital setting. Journal of Psychiatric Practice, 28(1), 24-35. https://doi.org/10.1097/pra.0000000000000596 Þingskjal nr. 1081/2017-2018. Skýrsla heilbrigðisráðherra um geðheilbrigðismál og framkvæmd geðheilbrigðisáætlunar. Þingskjal nr. 1912/2022-2023. Þingsályktun um aðgerðaráætlun í geðheilbrigðismálum fyrir árin 2023-2027.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar